Gazneli Mahmud Biyografisi
998-1030 seneleri arasında Gazne Devleti‘nin hükümdarı olmuştur. Gazneli Mahmud, İslamiyet’i yaymak için Hindistan‘a 17 büyük sefer düzenlemiştir.
Gazneli Mahmud, 2 Kasım 971 tarihinde Afganistan, Buhara’da doğmuştur. Bütün ismi Yemin el-Devlet Abdülkasım Mahmud ibn Sebük Tigin ’dir. Babası Samanîler Devleti ’nin bir Gazne valisi Sebük Tegin, annesi ise İran ile Afganistan arasında bir bölge olan Zabulistan kökenli asil bir ailenin kızıydı. Gazneli Mahmud, Zamanın ünlü âlimlerinden aldığı derslerle iyi bir öğrenim gördü.
Gençlik senelerinden itibaren devlet idaresinde görev olan Gazneli Mahmud, Babasıyla birlikte, Hindulara karşı tertip edilen Lamagan Savaşına 986/987 katılıp büyük verimlikler gösterdi. Ebu Ali Simcur’un 992 senesinde Samanîler Devleti ’nin topraklarına saldırması üzerine babasıyla birlikte Samanî hükümdarına dayanak etti. Samanî hükümdarı Nuh bu başarısından dolayı Gazneli Mahmud’a Seyfettin sanını verip kendisini Horasan Valiliğine getirdi.
Gazneliler Devleti ’nin hükümdarı babası Sebük Tegin 997 yılına can verdi. Sebük Tegin; can vermeden evvel minik oğlu İsmail’in tahta geçmesini vasiyet etmesinden dolayı İsmail, babasının vefat haberini aldıktan sonra Belh’e gelerek hükümdarlığını ilan etti. Nişabur’da bulunan Gazneli Mahmut ise kudret ve tecrübe bakımından İsmail’den üstündü. Mahmut, İsmail’e kendisinin yaşça büyük olduğunu ve tahta geçmesi gerektiğini, İsmail’e de Belh ve Horasan eyaletlerinin yönetimini bırakmayı teklif ettiyse de, İsmail bunu kabul etmedi. Gazneli Mahmud, amcası Buğracık ve kardeşi Nasr ile birleşerek Gazneye yürüdü. İki kardeş arasında Mart 998 tarihinde yapılan savaşı Mahmud’un ordusu kazandı ve tahta Mahmut geçti.
Gazneli Mahmud tahta geçtiği 998 senesinden 1030 senesine kadar 32 sene karar sürmüştür. Bu vakit içerisinde göstermiş olduğu azim ve faaliyetlerle, Orta Asya’nın büyük ve güçlü bir devletine hakim olmuştur.
Gazneli Mahmud, 999 senesinde Karahanlıların, Samanî Devleti’ni devirmesi üzerine bağımsızlığını ilan etmiştir. Horasana kardeşi Nasrı vali cetti. Horasan, Herat, Büst ve Kabil bölgesinde bütün bir egemenlik kuran Gazneli Mahmud, 1000 senesinde dönemin ünlü hukukçularından Ebu Hamit el-İsferainiyi Bağdata gönderip vaziyeti Abbasi Halifesi Ahmed “el-Kâdir bi ’l-Lâh ’a bildirdi. Halife, Mahmud ’un elçisini sevinçle karşıladı ve kendisine hilat, taç ve bayrak gönderdi.
Bu vakadan sonra Samanoğulları topraklarının mirasçısı olduğunu ileri sürerek Karahanlılar üzerine sefere çıktı. Çok çekişmeli geçen çarpışmalar neticesinde Karahanlılar yenilgiye uğratıldı. İki devlet arasında yapılan anlaşmalardan sonra oğlu I. Mesut ile beraber, Karahanlı Kağanı’nın birer kızıyla evlenerek, baba-oğul Karahanlılara damat olmuşlardır.
Gazneli Mahmud, 998-1030 seneleri arasında Gazne Devleti‘nin hükümdarı olmuştur. Gazneli Mahmud, İslamiyet’i yaymak için 1001-1027 seneleri arasında Hindistan‘a 17 büyük sefer düzenlemiştir. Ömrünün kırk beş senesini savaş alanlarında gayretle geçiren Gazneli Mahmud, Türk-İslam dünyasının yetiştirdiği en büyük hükümdarlardan biri olarak tarih sahnesinde yerini aldı.
Gaznelilerin ilk bağımsız hükümdarı olan Gazneli Mahmud, evvel Seferîler sonra da Karahanlılarla olan ilişkilerini yoluna koyup kuzey güzergahını güven altına aldıktan sonra 1000 senesinde 1. Hint seferine çıktı. Peşaver ’e karşı tertip edilen bu seferle Hindûşâhîlerin başındaki Caypal ’ı esir alıp pek çok değerli ganimet elde etti 1001
İlk seferini 1000 senesinde Sistan’da karar süren Seferîler üzerine düzenlemiştir. Arkası arda yaptığı akınlarla hazırlıksız olan Emir Halef ibn Ahmed’i yenilgiye uğratmış ve bölgeyi basitçe ele geçirmiştir. Güçlü Gazne ordusu karşısında hiçbir başarı elde edemeyen Halef, tazminat ödemek ve ismine hutbe okutarak sikke bastırmak suretiyle Mahmut’un hakimiyetini tanımıştır.
İslam kaynaklarına göre sultan sanını kullanan ilk hükümdar Gazneli Mahmud ’tur.
Son seneleri Irak-ı Acem ve Horasan‘da geçen Sultan Gazneli Mahmud 1029 senesinde Rey ’e girip Büveyhilerin hâzinesini ele geçirdi. Batınileri dağıttı. Irak-ı Acem ’de işlerini yoluna koyduktan sonra oğlu Mesut ’u buraya vali cetti ve Nişabur ’a döndü.
Düzenlediği seferlerde İslamiyetin Hindistan ’da dağılmasına çalışıp elde ettiği zengin ganimetlerle de ülkesini bayındır gidişata getiren, Gazne, Belh ve Nişabur gibi kentlerin seçkin mimarlık eserleriyle süslenmesini sağlayan Gazneli Mahmud, Escedi, Gadaii, Ferruhi, Firdevsi, El Biruni, Unsuri gibi şairlere çeşitli açılardan destek olarak Farsçanın ve klasik İran edebiyatının doğuşuna katkıda bulundu.
Gazneli Mahmud, yaşamının büyük bir kısmını savaş alanlarında geçirmiş, özellikle Hindistan‘a yaptığı seferler onu çok yormuş ve hasta olmasına sebep olmuştu. Hekimlerin önerilerine karşın hiç dinlenmiyor ve bir hükümdarın yapması gereken vazifeleri yerine getiriyordu. Genellikle tarihçiler, Gazneli Mahmut’un tüberküloz hastalığından can verdiğini kabul ederler
1029-1030 kışını Belh’te geçiren Gazneli Mahmud, bu şehrin havasından dolayı Gazne’ye döndü. Burada da sıhhatine kavuşamayan Gazneli Mahmud, 30 Nisan 1030 tarihinde Gazni, Afganistan ’da 59 yaşına can vermiştir.
Sultan Mahmud zamanında en parlak dönemini yaşayan Gazneliler, Büyük Selçuklu Devleti ile yaptıkları Dandanakan Muharebesi’nden 24 Mayıs 1040 sonra zayıflayarak devriliş sürecine girmişlerdir. Gaznelilere, Afgan yerlilerinden olan Gurlular 1187 senesinde son vermiştir.
HİNDİSTAN SEFERLERİ :
1. Hint Seferine 1001 senesinde çıkan Gazneli Mahmud, Hindistan‘ın kuzeyinde bulunan zengin ve bereketli topraklara sahip Kâbil Şahnalığına ilerledi. Peşaver yakınlarında yapılan savaşta; 30.000 piyade, 12.000 süvari ve 300 savaş filine sahip Hint ordusunu yenerek Pencap bölgesinde karar süren Raca Caypal ve komutanlarını esir aldı. Büyük bir ganimet elde eden Mahmud, fidye olarak yüklü miktarda altın ve 50 fil verilmesi karşılında Caypal’ı serbest bıraktı. Esirlikten kurtulan Raca, kendine esirliği yediremediği ve milletinin gözünden düştüğü için ateşte yakılmak suretiyle kendini öldürdü.
2. Hint Seferinde Gazneli Mahmud, Caypal’in oğlu Anandapal’ı 15.000 süvariyle yenilgiye uğratarak İndus Nehri kenarında bulunan Vayhand şehrini ele geçirdi.
3. Hint Seferi’ni 2. seferde kendisine destek olmayan Bhâtiya Racası Becî Rây’a karşı yapmıştır. 1004 senesinde yapılan savaş 4 gün sürmüş ve alınan bu galibiyetle birlikte Bhâtiya bölgesi Gaznelilerin eline geçmiştir. Abluka Etme sırasında ele geçirilmekten korkan Raca kaleye kaçmış ancak Gazneli birlikler tarafından takip edilmiştir. Caypal gibi o da intihar ederek ölmüştür. Gazneli Mahmut ele geçirdiği bolca ganimet ve 280 fil ile birlikte 1005 senesinde Gazne’ye geri dönmüştür.
4. Hint Seferinde Multan Emiri Ebu’l-Feth Dâvud’un Sünnilikden ufalayıp Bâtınî görüşleri yaymaya başladığı için 1006 senesinde ordusuyla harekete geçen Mahmud, Multan üzerine hareket eder. Fakat Sind Nehrinin suları yüksek olduğu için Pencap Racası Anandapal’dan, Multan’a geçmek için dayanakta bulunmasını istemiştir. Bu isteği reddedilen Gazneli Mahmut, Anandapal üzerine saldırarak onu yenmiş ve Keşmir’e çekilmesini sağlamıştır. Gaznelilerin üzerine geldiğini bilen Dâvud, yenilgiye uğramaktan korktuğu için kaçarak Sind nehri üzerinde bir adaya sığınmıştır. Bu seferle birlikte Multan’a kadar olan bölge Gaznelilerin eline geçmiş ve Hindistan’da bulunan Bâtınîler öldürülerek sıkıntılılık ortadan kaldırılmıştır. Multan Emiri olarak Caypal’in Müslüman olmuş torunu Suphal seçilmiş ve göreve getirilmiştir.
5. Hint Seferinde Multan Emiri Suphal’in, 1006-1007 seneleri arasında Gazneliler ile Karahanlılar arasındaki gayretten yararlanarak ayaklanması üzerine yapılmıştır. Suphal’in Müslümanlığı bırakarak tekerrür Hindu dinine döndüğünü ve isyan çıkardığını bilen Gazneli Mahmud, Karahanlılara karşı galibiyet elde etmesinin ardından 1008 senesinde mevsimin kış olmasına karşın ordusuyla birlikte Multan üzerine sefere çıktı. Suphal’ın isyanını kanlı biçimde bastıran Mahmud, Anandapal’ın yanına kaçmaya çalışan Suphal’ı esir almıştır. Suphal 400.000 dirhem gümüş fidye ödedikten sonra serbest bırakıldı.
6. Hint Seferinde Pencap Racası Anandapal ile birleşmiş olan Ucceyn, Gvalior, Kalincar, Kavenc, Delhi ve Keşmir Racalarının İslam dinine karşı tutum sergilemeleri üzerine, oluşturulmuş olan birleşik Hint ordusunu yenerek itaat altına almak için 1008 senesinde yapılmıştır. Rakamca Hint ordusundan az olmasına karşılık Gazneliler, Vayhand şehri yakınlarındaki ovaya çekilip mevzide bilave ederek yapmış olduğu vur-kaç taktikleriyle Hint ordusunu hırpalamışlardır. Yapılan alan savaşında Gazneli Mahmut, bir ara efor gidişata düşmüşse de savaş esnasında yapmış olduğu çevirme harekatıyla Hint ordusunu bozguna uğratmış ve birleşmiş olan Racaları birbirinden ayırmıştır. Bu galibiyetten sonra Bhim Nagar kalesini şimdiki Nagaur 7 günlük bir abluka etmeden sonra ele geçirmiş ve buradaki putları kırmıştır. Yüklü miktarda ganimetle Gazne’ye dönen Mahmut’un bu başarısına sabredemeyen Anandapal, yeisinden fazla yaşayamayarak ölmüştür. Bu başarı Gazneli Mahmut’un İslam ve Hint dünyasındaki prestij ve namını çok yükseltmiştir.
7. Hint Seferinde Gazneli Mahmud, büyük bir ticaret şehri olan Narayanpur’u itaat altına alabilmek için ordusuyla birlikte 1009 senesinde Gazne’den ufalamıştır. Buranın Racası Gazneli Mahmut’un şöhreti karşısında savaşmadan antlaşma yapmak zorunda kalmıştır. Haraç ödemek, ihtiyaç olduğunda 2.000 asker ve 50 savaş fili yollamak kaydıyla barış yapılmıştır.
8. Hint Seferinde 1010 senesinde Multan’daki Karmatîlerin isyan etmesi üzerine harekete geçen Gazneli Mahmud, ayaklanmayı bastırmış, isyana önderlik eden Ebu’l-Feth Dâvud’u tutturup hapsettirmiştir. Buradan sonra 1011 senesinde Herat’ın doğusundan geçen kervanlara saldırarak zenginleşen Gurlular üzerine yürümüştür. Yapılan zorlu çarpışmaların ardından Gurluları yenilgiye uğratarak bütün kalelerini ele geçirmiş ve Emir Muhammed bin Şanşabani esir alınmıştır. Esirliği sırasında Muhammed’in intihar ederek ölmesi üzerine, yerine oğlu Ebu Ali bin Muhammed bırakılmıştır. Bu bölgede İslamiyet’in yayılabilmesi için din adamlarını bırakmıştır.
9. Hint Seferinde Gazneli Mahmud, 1014 senesinde Keşmir’e Doğru ilerledi. İlk evvel Pencap Racası Triloçanpal üzerine yürüdüyse de kışın erken gelmesiyle Gazne’ye geri dönmüştür. Triloçanpal ise Keşmir Racasından dayanak ister. Fakat yapılan savaşta Hindular büyük bir bozguna uğratıldılar. Nandana da ele geçirilir. Yol boyunca birçok kaleyi ele geçiren Mahmut, Hinduları da Müslüman yapmıştır. Fethettiği birçok yerde mescitler yaptırdıktan sonra elde ettiği ganimetlerle birlikte Gazne’ye geri dönmüştür.
10. Hint Seferinde Delhi’nin 150 kilometre. kadar kuzeyinde bulunan Thanesar şehrine ilerleyen Gazneli Mahmud, buradaki putların en büyüğü olan Hindularca kutsal sayılan Çakrasvamî putunu ele geçirmek ve oradaki iyi cins filleri almak istemiştir. Triloçannpal’in karşı koymaması halinde 50 fil vermeyi teklif etmişse de uyuşmaya varılamamıştır. Gazneliler Thanesar’a yanaşmasına karşı Racalar kaçmış ve şehir yağma edilmiştir. Bahsi geçen put ise ele geçirilerek Gazne’ye götürülmüş ve Hinduların maneviyatı çökertilmiştir.
11. Hint Seferinde Gazneli Mahmud, 1016 senesinde Lokhot Kalesi’ni zapt etmek için ilerlediyse de başarı elde edememiştir. Zira abluka etme sırasında çok şiddeti kış koşulları olması ve Keşmir Racasının Triloçanpal’e dayanak etmesinden dolayı 1016 Mart’ında Gazne’ye geri dönmek zorunda kalmıştır.
12. Hint Seferinde Gazneli Mahmut, 1017 senesinde Harezmde çıkan bir karmaşıklığı hallettikten sonra Türkistandan ordusuna katılan takribî 20.000 kişilik Türkmen grubu sayesinde ordusunu daha da büyüterek 1018 senesinde tekerrür harekete geçti. Takribî 100.000 kişilik bir orduyla Ganj Nehrinin vadisine kadar uzanan birçok kenti ele geçirdi. Sirvasa Racası kaçarak şehir fethedildi. Takribî 1.000.000 dirhem gümüş ve 30 fil ele geçirildi. Barar Racası Hardat ise Gazneli Mahmud’a katılıp 10.000 kişilik askeri ile Müslüman oldu. Mathura’nın 10 kilometre. güneydoğusundaki Mahaban Racası Külçend ile yapılan savaşta Hint ordusu bozguna uğratılmış ve Külçend tutulmamak için ailesini öldürmüştür. Bu savaştan sonra 185 fil ele geçirilmiştir. Kudüs kadar kutsal sayılan Mathura’yı karşı konulmadan fethetti. Agra’nın 170 kilometre. doğusundaki Kanavcda bulunan birçok put mabedi devrildi. Buradaki Hint Yaradanı Vişnu’nun vatanı sayılan tapınaklarda bulunan hazineleri alıp dönerken 1018 senesinde Gurlular’ın atağına uğradı. Fakat fazla kayıp vermeden Gazne’ye geri döndü.
13. Hint Seferinde Hindu Racaların Kanavcı geri almak için yaptıkları ataklara karşılık vermek için 1019 seneyi kışında harekete geçen Gazneli Mahmud, Pencap Racası Triloçanpal’in toplamış olduğu 150.000 piyade ve 600 filden oluşan ordusunu, Ramganga Nehri kıyısında yapılan savaşta bozguna uğrattı. Triloçanpal savaştan yaralı olarak kaçtı ve 200 fil ganimet olarak ele geçirildi. Yola devam eden Mahmud, Kalincar Racası Gandanın fillerle destekli büyük bir orduyla üzerine geldiğini öğrendi. Karşılaşma öncesi Raca İslam dinine davet edildiyse de teklifi kabul etmedi. Gaznelilerden rakamca fazla olan bu Hint ordusunun lider birlikleri Gazneliler tarafından yenilgiye uğrayınca, fobiye kapılan Ganda savaş malzemelerini bırakmış ve ordusuyla birlikte gece karanlığından yararlanarak geri çekilmiştir. Hint ordusunun kaçtığını kavrayan Mahmut, eşyalara el koymuş ve Hint ordusunu takip etmeye başlamıştır. Kaçan birçok Hint asker öldürülmüş ve 580 fil ele geçirilerek Gazne’ye geri dönülmüştür.
14. Hint Seferinde 1021 senesinde harekete geçerek Keşmir yolunu kapatan ve 5 sene evvel alamadığı Lokhot Kalesi’ni zaptetmek için ilerleyen Gazneli Mahmut, aynı şekilde kış koşullarından dolayı kaleyi ele geçiremeden geri dönmek zorunda kalmıştır.
15. Hint Seferinde 1022 senesinde Kalinca’a bağlı Gvalior Racası Ercan ‘ın kalesine saldıran Gazneli Mahmud, kayalık bir tepe üzerinde bulunan kaleyi, abluka etmenin 4. gününde Racanın barış istemesi üzerine ele geçirmiştir. Raca Gazneli Mahmud’a 35 fil vererek bağlılığını bildirdi. Buradan sonra yine büyük ve yalçın kayalar üzerine kurulmuş olan Kalincar Kalesini abluka eten Mahmud, kaleye yapmış olduğu şiddetli taarruzlar neticesinde Raca Ganda’nın barış istemesini sağlamıştır. Yapılan uyuşmaya göre; ganimet olarak 300 fil alınmıştır. Kalincar Kalesi ile egemenliği altında bulunan 15 kadar kalenin yönetimini Raca’ya bırakarak 1023 seneyi baharında Gazne’ye geri dönmüştür.
16. Hint Seferinde 30.000 süvari ile 1025 senesinde en ünlü seferine çıkan Gazneli Mahmud, Multan’a varınca çölü geçme hazırlığına başladı. 1 ayda büyük Tar Çölünü geçerek Hindistan’ın batısında bulunan Somnat’a vardı. İslam ülkelerindeki putların başına gelen vakaların buradaki en üstün put olan Şiva tarafından verilen bir ceza olduğunu ileri süren Hindu inancını devirmek istedi. Bu kasıtla 1026 senesinin Şubat ayında 4 gün süren abluka etmenin ardından şehri ele geçirdi. Buradaki Şivaya ait putu da 4 parçaya bcan vererek Gazne’ye gönderdi. 1026 seneyi Nisan ayında büyük ganimetlerle dönerken Ganj Nehrinde bulunan Catların atağına uğramış ve büyük kayıplar vererek Gazne’ye erişmiştir.
17. Hint Seferinde 16. sefer dönüşü Catların yapmış olduğu hamlenin ve vermiş olduğu kayıpların öcünü almak için 1027 senesinde harekete geçen Gazneli Mahmud, elde etmiş olduğu başarılarla Hint Müslümanları arasında bir kahraman konumuna geldi. Kurmuş olduğu 1400 nehir gemisinden oluşan donanmasıyla Cat gemilerini delmek suretiyle onları bozguna uğrattı. Nehrin iki kıyısını yakalayan süvari ve fillerden oluşmuş ordusu ile kıyıya çıkmak isteyen Catları tutup can verdirtti. Catların hazinelerini gizlemiş oldukları isme de yağma edilerek çok fazla ganimet elde edilmiş oldu. Bu bölgenin emrini Ahmet Tegin’e bırakarak Gazne’ye geri döndü.
