Gedik Ahmet Paşa Biyografisi
1474-1476 seneleri arasında veziriazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır.
Gedik Ahmet Paşa, Sırbistan, İvranye ’ye Vranye bağlı Punusevce Polnosevce köyünde doğmuştur. Kaç senesinde doğduğu bilinmez. Tanınmış olduğu “Gedik” lakabı ise kale açmak, kale tamir veya inşa etmek yeteneğine katlanmaktadır.
Gedik Ahmet Paşa, II. Murat yarıyılında iç oğlanı olarak saraya alınarak Enderun ’da eğitildi ve II. Mehmet Fatih Sultan Mehmed zamanında askeri rütbeyle çıkıp kısa bir süre Rum beylerbeyiliği yaptı.
Gedik Ahmet Paşa, 1462 ’den sonra İshak Paşa ’nın yerine Anadolu beylerbeyiliğine getirildi. Aynı sene Padişahla birlikte Akkoyunlular ’a ve Karaman ’a karşı sefere katılmıştır. Karaman Valiliği ’ne ceddilen Şehzade Mustafa ’ya Atabey, başka bir deyişle us öğretmeni atama edilmiştir 1469. Fahri Hatun İbneti Abdullah isimli hanımı bu senelerde Kütahya ’da ölüm etti. Dolayısıyla onun İshak Paşa ’nın damadı olması Fahri Hatun ’un vefatından sonraki senelerde reelleşmiş olmalıdır.
İlk büyük askerî başarısını 1461 senesinde Koyulhisar ’ı fethederek sağlet Paşa, Oruç Bey ’e göre 1469 senesinde Oruç ’un Manisa nüshasında İshak Paşa ile beraber Karaman bugün Konya Ereğlisi ve Aksaray ’ı fethedip Fatih Sultan Mehmed II. Mehmed ’in oğlu Şehzade Mustafa ’yı Karaman valisi olarak Konya ’ya yerleştirdi. Ertesi sene Eğriboz ’un fethiyle sonuçlanan sefere katıldı. Aynı sene Anadolu Beylerbeyiliğinden ufaladı ve vezirlik rütbesini aldı.
1471 senesinde Alâiye ’yi Alanya, ertesi sene İçel ve Karaman ’da Silifke, Mokan, Gorigos Kızkalesi, Gülek ve Lülye ’yi Lülüe ele geçirdi; Akkoyunlular ’ın yoğun askerî desteğiyle vatanlarını geri almaya kalkışan Karamanoğlu Pîr Ahmed ve kardeşi Kâsım Bey ’i bozguna uğrattı. Osmanlılar ile Akkoyunlular arasında 11 Ağustos 1473 tarihinde alana gelen Otlukbeli Alan Şavaşı ’nın Osmanlılar ’ın zaferiyle sonuçlanmasında ehemmiyetli rol oynadı. Şehzade II.Bayezid ile Gedik Ahmet Paşa ’nın aralarındaki müzakere de söylenti edildiği gibi bu savaş sırasında olmuş, hatta Osmanlı tarihçisi Hammer Joseph von Hammer-Purgstall, Gedik Ahmet Paşa ’nın sonradan idam edilmesinin sebebinin bu münakaşaya direndiğini belirtmiştir.
Gedik Ahmet Paşa, 1474 ’te idam edilen Mahmud Paşa ’nın yerine veziriazam oldu; Karaman ve İçel ’deki askerî faaliyetlerini Ermenek, Manyan ve Silifke hisarlarını tekerrür alarak sürdürdü.
1475 senesinde II. Mehmed Fatih Sultan Mehmed onu donanmayla Kırım ’daki Ceneviz kolonilerinin fethine gönderdi. Gedik Ahmet Paşa Haziran 1475 ’te Kefe, ardından Sudak ve Azak ’ı zaptedip Menkup ’u abluka etti. Kefe ’de Cenevizliler tarafından mapusa atılmış olan Kırım Hanı Mengli Giray ’ı zindandan çıkardı ve onunla bir uyuşma yaptı. Buna göre Mengli Giray Kırım hanı olarak Osmanlı himayesini tanıyordu.
Kazandığı başarıların da rolüyle kendiavırları suratından zafer dönüşü padişahın güvenini kaybetti. Onun bu davranışı bir anlamda, Afyon ’da 1470 senelerinde inşa ettirdiği külliyenin sultanlara yaraşır boyutları ve görünüşüyle de gözler önüne serilmektedir.
1477 senesinde Arnavutluk ’ta İşkodra ’ya karşı girişilecek bir sefere memur edilen Gedik Ahmet Paşa, bu görevi üstlenmekten kaçındı. Bunun üzerine görevinden alınarak Rumelihisarında tutuklandı. Ertesi sene, o sıralarda genç yaşta bulunan ve Arnavutluk seferine mîralem olarak katılan Hersekzâde Ahmed ’in ara buluculuğuyla serbest bırakılıp kaptan-ı deryalığa ve aynı zamanda Avlonya sancak beyliğine getirildi.
Bu görevde iken 1479 senesinde Ege ’de Kefalonya, Zanta ve Ayamavra ’yı zaptetti. Bunun üzerine bu adaların prensi III. Leonardo Tocco ile Napoli hanedanına üye olan yeni hanımı bölgeyi terk edip Napoli ’ye döndüler.
İtalya fetihlerinin ilk adımı olarak görülen bu seferden sonra Fatih Sultan Mehmed 1480 senesinde Gedik Ahmet Paşa ’yı Otranto ’ya gönderdi. Ön yargılı modern bir İtalyan kroniği bu sırada Ahmet Paşa ’yı “zayıf, esmer derili, büyük burunlu, seyrek sakallı, orta breyli, çirkin, son derece acımasız, çok pinti” olarak tasvir eder. Otranto ’yu Ağustos 1480 ’de fetheden Gedik Ahmet Paşa, İtalya ’da girişeceği yeni fetihler için ertesi ilkbaharda Arnavutluğun Avlonya bölgesinde asker toplayıp donanmanın gelmesini bilavelerken Fatih Sultan Mehmed ’in 3 Mayıs 1481 tarihinde can verdiği haberini aldı.
Yeni padişah olan II. Bayezid ’den ve ayrıca divandan donanma sevk edilmesi ve Otranto Kalesi ’ni korunan Osmanlı askerlerine dayanak sevk edilmesi ricasında bulunmasına rağerleriyle geri çağrıldı.
Fatih Sultan Mehmed ’in son senelerinde Şehzade II. Bayezid ile Cem Sultan arasında taht için akım eden saklı çabada yönetçi, ulemâ ve askerî üst gruplar arasında polarizasyonlar ortaya çıkmış, Gedik Ahmet Paşa ise kayınpederi İshak Paşa ’nın II. Bayezid taraftan olmasına karşın ne Cem ’in ne de Bayezid ’in tarafını sarih bir biçimde yakalamıştı.
Haziran 148l ’de Bayezid ile Cem arasında Bursa-Yenişehir ’de yapılan savaşa son anda yetişen Gedik Ahmet Paşa, II. Bayezid ’in savaşı kazanmasında büyük katkıda bulundu. Ancak Cem Sultan ’ı Ereğli ’ye kadar takip etmesine karşın onu tutamadı, hatta bu surattan Cem taraftarı olduğuna dair dedikodular ortaya atıldı.
Bir zaman sonra yine vezirlik rütbesini alan Gedik Ahmet Paşa ’nın da Cem Sultan ’a karşı sarih bir davranış almadığı anlaşılmaktadır. Bunun hemen ardından II. Bayezid, bazı ihtilafların tesiriyle ve özellikle de onun saklıca Cem Sultan taraftan olmasından şüphelenmesi dolayısıyla itaatsizliğini bahane ederek Gedik Ahmet Paşa ’yı mapusa attırdı.
Onu iktidardan uzaklaştırmayı kasteden bu teşebbüste padişahın damadı olan ve nüfuzlu bir ailenin temsilcisi sayılan Hamza Beyoğlu Mustafa Paşa ehemmiyetli rol oynadı. Gedik Ahmet Paşa ’nın tutuklanması kapıkullarının ayaklanmasına yol açtı. Bunun üzerine serbest bırakıldı ve vezirliği de iade edildi.
Onun mapustan çıkarılmasında ayrıca kayınpederi İshak Paşa, Mesih Paşa ve Hersekzâde Ahmet Paşa ’nın da katkıları vardır. Bu arada Karamanoğlu Kâsım Bey ’in liderliğinde Karaman ’da bir başkaldırı başladığından Gedik Ahmet Paşa Konya ’da bulunan Şehzade Abdullah ’a dayanak etmek için Karaman ’a sevk edildi.
Yola çıkmadan evvel düşmanı Hamza Beyoğlu Mustafa Paşa ’yı tutuklatmayı başardı. Ancak kendisi de rehin olarak oğlunu sarayda bıraktı. Başkaldırının bastırılmasında ümit edilen başarıyı sağlayamadı. Zira Karamanoğlu Kâsım Bey kış başlamadan evvel Suriye tarafına kaçmıştı. Bunun üzerine Gedik Ahmet Paşa Lârende ’de Karaman kışladı.
Karamanoğlu Kâsım Bey, bu sırada Mısır ’da bulunan Cem Sultan ’ı Gedik Ahmet Paşa ve bazı devlet adamları şanına yazdığı birkaç sahte mektupla Anadolu ’ya geri dönmeye davet etmişti. Gerek bu hadise, gerekse 1482 ilkbaharında Gedik Ahmet Paşa ’nın yanında bulunan Ankara sancak beyi Mehmed ’in Lârende ’den kaçıp Cem Sultan ’ın tarafına geçmesi II. Bayezid ’in kuşkularını büsbütün çoğaldırdı.
Gedik Ahmet Paşa, II. Bayezid ’in kararsızından yararlanarak düşmanı Hamza Beyoğlu Mustafa ’yı bertaraf ettirdi. II. Bayezid, en kabiliyetli kumandanı Gedik Ahmet Paşa ’nın Cem Sultan ’ın tarafına geçeceği fobisiyle Cem ile yaptığı savaşa onu fazla karıştırmadı ve pasif halde bırakmaya çalıştı.
Cem Sultan ’ın tekerrür yenilip Rodos şövalyelerine kaçmasından sonra uzun vakittir hareketlerinden evham ettiği Gedik Ahmet Paşa ’nın ortadan kaldırılması için padişahın önünde rastgele bir mani kalmadı. Sonunda 18 Kasım 1482 tarihinde vezirler ve bütün devlet erkânına Edirne ’deki Yeni Saray ’da verilen ziyafetin ardından Gedik Ahmet Paşa boğdurularak öldürüldü.
Gedik Ahmet Paşa ’nın öldürülmesinden sonra yeniçeriler Edirne Subaşısı’nı öldürdülerse de başkaldırı bastırıldı.
II. Bayezid bu hadiseye ait bir hatt-ı hümâyununda Bostancıbaşı İskender ’e, Gedik ’in vefatından bahisle artık Cem Sultan ’ın ufak oğlu Oğuzhan ’ın da öldürülmesini buyurduğu görülmektedir. II. Bayezid ’in oğlu Şehzade Korkut ’un İshak Paşa ’nın evinde yaşamış olması gibi Cem Sultan ’ın oğlunun da son iki sene Gedik Ahmet Paşa ’nın ailesi yanında kalmış olması mümkündür.
Naaşı Edirne ’de defnedilen Gedik Ahmet Paşa ’nın oğullarından Mehmed ’in 1486 ’dan sonra II. Bayezid ’in kızı Selçuk Sultan ’la evlendiği bilinmektedir.
Gedik Ahmet Paşa Afyon ’daki büyük külliyesinden başka Lâdik ’te bir mescid ve bir köprü, Kütahya ’da bir okul ve bir arasta, Beküs köyünde bir okul yaptırmış ve Konya ’daki Mevlevi dergahını da tamir ettirmiştir. İstanbul ’daki yapıtlarından, yalnızca bir semte ve mahalleye ismini veren hamamı günümüze kadar erişmiştir.
Gedik Ahmet Paşa, 18 Kasım 1482 tarihinde Edirne ’de can vermiştir.
Fatih Sultan Mehmed tarafından kendisine tevdi edilen ismini taşıyan vakıf günümüze kadar gelmiştir. Fatih’in fermanı ile vakfın yönetimi, 15. asırdan Cumhuriyet’e kadar Gedik Ahmet Paşa’nın evladı Kebir’leri tarafına idarenmiştir. 1924 senesinde çıkarılan Vakıflar yasayı ile idare Gedik Ahmed Paşa ahvadı ismine Vakıflar tarafından yönet edilmektedir. Vakıf kayıtlarında 15.asırdan günümüze kadar bütün evladı kebirleri kayıtlıdır.
