Oliver Cromwell Biyografisi
İngiltere‘nin yönetim biçimini kraliyetten Cumhuriyet’e çevirmiş ama 1650’den 1658 senesinde can verinceye kadar Devlet Gözetici Lord unvanı ile ülkeyi tek başına idare etmiştir.
Oliver Cromwell, 25 Nisan 1599 tarihinde Huntingdon, İngiltere ’de doğmuştur. 16. asırda, kiliseye ait mülklere el koyarak zenginleşmiş bir ailenin çocuğuydu. Büyük babası, Anglikan kilisesinin kuruluşunda büyük rol oynamış ve 1540 ’da kafası kesilerek idam edilen VIII. Henry ’nin güçlü bakanlarından Sir Thomas Cromwell ’di. Oliver Cromwell, yüksek tahsilini Cambridge Şaniversitesi‘nde yapmıştır. İngiliz devletinin resmi Protestan mezhebi dışında daha koyu dinsel ve kanunuma kaidelerine uymaya çalışan Püriten mezhebine bağlı olup çok dindar bir kişi idi.
Oliver Cromwell, bir vakit sonra, resmi İngiliz kilisesine ve Katolikliğe yönelen Saray ’a karşı ortaya çıkan Püritenler mezhebinin şiddetli taraftarlarından oldu. 1628 ’de Hungtington ’dan Londra Meclisi’na abone seçilerek silegal yaşama atıldı. Kısa zamanda büyük şan kazandı. Fakat bu Meclis 1629’da feshedildi. Cromwell babasının çiftliğine çekilip çok dinsel inanış gösteren bir kırsal centilmen olarak yaşamaya başladı.
1640’ta sonradan Uzun Meclis ismi verilecek Meclis’ya Cambridge Şaniversitesi mebusu olarak seçildi. “Uzun Meclis”da, Püritenlerin lideri olarak yer alan Oliver Cromwell ’in önderliğinde Püritenler İngiliz Kralı kral I. Charles ’e karşı kesin gayret açmışlardı. Bu Meclis kralın istediği vergileri çoğaldırmayı kabul etmediği için krala karşı düştü ve Ocak 1642’de Meclis ile Kral I. Charles‘in çekişmeleri bir İç Savaş’a dönüştü. Ülke Meclis taraftarı ve Kral taraftarı olarak ikiye ufaladı. Kendisi de Meclis hizmetinde subay olarak askerliğe başlamıştı. İç savaş başlayıp kralın ordularıyla meclisin orduları karşı karşıya geldiğinde Cromwell, doğu kontluklarının korunmasını üstlendi. Kral ve şövalyelerine karşı büyük başarılar kazanacak olan Püritenler ordusunun esasi sayılan “Ironsides”ı demir saflar kurdu.
Cromwell ’in düşmanı ve koyu saltiyetçi olan Clarendon kontu, bu ordudan “disiplini, cesareti, itaati, üstün yetenekleriyle bütün dünyada görülen en güçlü ordu” diye söz eder.
Doğruten de Cromwell ’in askeri birliklerinde sıkı bir disiplin vardı: misyon başında yatan bir nöbetçiye tesadüftü mü, olduğu yerde mermiye diziyordu. Bir asker mızrağını ya da tüfeğini olsun, silahını yitirir ya da bir yerde unutursa, hemen idam ediliyordu. Cromwell kent ve köy milletlerine, sebebi ne olursa olsun, makûs davranmayı askerlerine menetmişti. Bir meyve ağacına en ufak bir hasar vermek, en ağır cezaya çarptırılmak için yeterli sayılmaktaydı.
Siyaset hayatı birçok çelişki ile doludur. Kurmuş olduğu meclisi askerlere verdiği emirle dağıttırmış, dinde inanç hürlüğünü korunurken, dine hakaret edenlere işkence uygulanmasına izin vermiştir.
Köylülerin ve her işten zanaatkarların akılda, kalfa, çırak Cromwell tasarısına uygun olarak kurulmuş olan “yeni model ordu”ya katılmaya hakları vardı. Kralcı ordunun bütün subayları soylu sınıftandı; meclis ordusunun subaylarına gelince, kimisi eski pabuççu ustası ya da arabacı, kimi de gemi serdümeniydi. Bununla birlikte, aralarında ufak ya da orta toprak sahipleri de vardı. Cromwell ’in ordusu ufak toprak sahiplerinden, köylülerden ve zanaatkarlardan oluşan bir “millet ordusu”ydu.
İngiltere de tarihteki ilk profesyonel İngiliz ordusunun oluşmasını sağladı ve kırmızı renkte sembol olan şaniformalarının başlangıcını yapan oldu.
Cromwell ordusunun savaşa katılmasıyla, vakaların seyri değişecek ve generalliğe yükselen Cromwell, ilk galibiyetini 1644 ’te kazanacaktır. Köylüleri askeri eğitimden geçiren meclis yanlılarının lideri Cromwell, kralın süvari birliklerine karşı bu orduyu çıkararak, soylu kesimin askeri üstünlüğünü kırdı. Mayıs 1646’da kralın bulunduğu Oxford kenti abluka etildi. Uzun savaş senelerinden sonra, 1648 ağustosunda Cromwell, kralın bütün ordularını yenilgiye uğratıyor ve kesin askeri başarıya ulaşıyordu. Ocak 1647 ’de kral I. Charles, meclis kuvvetlerine esir olmasına rağmen ordu ile meclis arasındaki ihtilaflardan faydalanmaya, bunlarla ayrı ayrı görüşmeler yapmaya çalıştı. 1648 senesinde meclis, I. Charles‘ın suçlanmasına karar verdi. Meclis aboneleri Charles ’ı ülkenin meselelerinden mesul yakalıyor ve ülkeden kaçarak dış askeri müdahaleyi kışkırtmakla suçluyordu.
Charles’ın ”vatana ihanetten” ve ”İngiliz cemiyetine karşı kabahat işlemiş” olmaktan suçlanmasına karar verildi. Ancak I. Charles, onu suçlayacak mahkemenin legal olmadığını iddia etti ve ”Bir kralı yargılayabilecek üst makam yoktur” savını öne sürdü. Kralın uzlaşmaz tavrı onu suçlayan mecliste bcan verilmeye yol açtı.
Bazı parlamenterler ılımlı bir monarşi idaresi istiyorlar ve krala yumuşak davranılması gerektiğine inanıyorlardı. Başlarında Cromwell’in bulunduğu bir diğer taraf ise, kralın vatanına ihanet ettiği için idam edilmesi gerektiğini savunuyordu. Sonunda özellikle Cromwell ’in baskısıyla 27 Ocak 1649 tarihinde I. Charles vefat cezasına çarptırıldı. 30 Ocak 1649 tarihinde I. Charles idam edildi.
I. Charles 30 Ocak günü Londra ’da Whitehall Sarayı ’nın avlusunda boynu vurularak idam edildi.
Cromwell İngiltere ’de gidişata hakim olduktan sonra evvel İrlanda ’ya, sonra da İskoçya ’ya yöneldi. Millet yavaş yavaş Cromwell ’in diktatörlük yönetimine alışmaya başlamıştı.
1651 senesinde II. Charles İskoçya ’da kraliyetini ilan etmiş ve yeni topladığı ordusuyla Cromwell üzerine saldırmıştı. İki tarafın ordusu Worcester yakınlarında karşılaştı. İskoçyalılar büyük kayıplar verdi. Cromwell ’in galibiyeti kesindi.
Oliver Cromwell ’in bu son galibiyetini Meclis büyük bir sevinçle karşıladı. 1651 senesinde Londra ’ya döndü ve ordunun başkomutanı, devletin başı olarak kendine yüksek bir ücret bağlandı ve Whitehall Sarayına yerleşti.
Ancak ülke, devrimin hemen ardından şiddetli bir anarşinin içine düşmüştü. Devletin mülki gidişatı bozulmuş, işsizlik çoğalmış, duruşmalarda yirmi üç bin dava birikmişti. Cromwell ile meclis arasındaki gayret yeniden başladı. O, meclisin sadece bir yürütme uzvu olmasını istiyordu. Gerçeğinde ihtilafın Doğru sebebi, gene din mevzusuydu. Cromwell bütün bir din hürlüğü istiyor, meclis ise presbiteryen ortodoksluğun tanınması mevzusunda ısrar ediyordu.
Taraflar arasındaki ihtilaf, mecliste bir yasa tasarısını görüşülmesi sırasında patlak verdi. Bu yasa, meclisin devamıyla ilgiliydi. Kanunun çıkmasına mani olmak isteyen Cromwell, bunu başaramayacağını kavrayınca, meclise gelip uzun bir nutuk verdikten sonra silahşörlerini içeri çağırdı; komutanlarına meclis başkanının asasını göstererek “kaldırın şu absürt şeyi!” emrini verdi; ve meclis abonelerine hakaret edip, onları kovdu; yasa tasarısını yırtıp attı. Meclis binasının kapısına da şöyle bir ilan astırdı: “Bu bina mobilyasız olarak kiralıktır”. Böylece “Uzun Meclis” sona ermişti.
Cromwell ülkeyi tek başına, istediği gibi idaremeye karar vermişti. Devletin sivil bir devlet olmasını, seçilmiş bir meclis bulunmasını, meclisin vergiler koymasını, yasalar çıkarmasını ve kuvvetli bir yürütme uzvu olmasını istiyordu.
İngiltere, İskoçya ve İrlanda ’nın bağımsız kiliselerinin gösterdiği adaylar arasından istediği 150 kişiyi seçti, bunları buluşmaya çağırdı. Ancak meclisin de ömrü uzun olmayacak; bir vakit sonra kendiliğinden ufalayacaktı. 1653 senesinde Cromwell, “İngiltere, İskoçya ve İrlanda ’nın gözetici lordu” ilan edildi; böylece ülkenin salt hakimi oldu. Cromwell kısa zamanda, İngiltere ’de kumpasi kurdu. Katoliklik ve piskoposluk taraftarlığı dışında din hürlüğünü sağladı.
Cromwell ’in en büyük emeli, Kuzey Avrupa ’da bir protestan ülkeler birliğini Doğruleştirmekti. İsveç ’le de iyi ilişkiler kurdu; Danimarka ve Portekiz ’le olan ihtilaflarını çözüme bağladı; İngiliz donanmasına eski eforunu yeniden kazandırdı. İspanya donanmasına ağır bir darbe indiren İngiliz donanması, Akdeniz ve Hint Ummanı ’ndaki eski üstünlüğüne Cromwell döneminde kavuştu.
1657 senesinde Cromwell ’e kral unvanı teklif edildi, ama ordusunun muhalefeti suratından o, bunu yalanlamak zorunda kaldı. 1658, Cromwell yönetiminin en parlak senesiydi. Bununla birlikte sıhhati iyice bozulmuştu. 1658 ’de büyük galibiyetinin onuncu yılına can verdi.
Oliver Cromwell, zengin bir tüccarın kızı olan 1620 senesinde Elizabeth Bourchier ile evlendi. Richard Cromwell, Henry Cromwell, Bridget Cromwell, Elizabeth Claypole, Frances Russell, Mary Cromwell, Frances Cromwell, Robert Cromwell, Oliver Cromwell, James Cromwell isimlerinde çocukları oldu.
İrlanda’ya yaptığı bir seferden sonra sağlık gidişatı kötüleşmiş ve en sevdiği kızı Elizabeth’in kanserden can verdiği Ağustos 1658’de Oliver Cromwell sıtmaya tutulmuş, 3 Eylül 1658 tarihinde tarihinde de Whitehall Sarayı, Londra, İngiltere ’de 59 yaşına can vermiştir.
Uzun seneler İngiltere ’yi tek başına idareyen Cromwell, İngiltere ’nin ilk ve son diktatörüydü. Korunduğu ve kaderinde savaştığı en büyük ilke, dinsel inanışı ve hürlük olmuştur.
Oliver Cromwell ’den sonra Oliver Cromwell’i oğlu Richard Cromwell Devlet Gözetici Lord unvanını alarak takip etmiştir. Fakat kısa bir zaman sonra onun ülke idaresi yeteneğinin çok az olduğu görülmüş ve ülkenin bir silegal, ve ekonomik karmaşalık gölgesi altına girdiği anlaşılmıştır. Bunun üzerine Commonwealth rejiminin İskoçya’ya gönderdiği vali olan General Monck monarşiyi tekerrür geri getirme kararı ile İskoçya’dan ordusuyla gelip Şubat 1660’ta Meclis’yu feshedip Richard Cromwell’i misyoninden feragat ettirmiştir.
İdam edilmiş olan kral I. Charles ’ın oğlu II. Charles Londra’ya 23 Nisan 1661 tarihinde gelip taç giymiştir.
Kral II. Charles yeniden tahta çıkınca, babasının idamının öcünü gayri-insanî medenilik dışı bir şekilde almıştır. Sembolik olarak babası kral I. Charles’in idam edilmesinin 12. yıldönümünde, 30 Ocak 1661’de Oliver Cromwell’in gömülmüş cesedi Londra’nın Anglikan katedrali olan ve ünlü İngilizlerin kabirlerinin bulunduğu “Westminster Abbey Katedrali” içindeki kabrinden çıkartılmıştır. Cromwell’in cesedi zincirlere bağlanmış ve cinsli işkencelerin ardından kabahatlilerin idam edildikleri Tyburn’da asılıp ulusa gösterilmiştir. Sonra Oliver Cromwell’in başı kesik cesedi işaretlenmemiş bir çukura atılmıştır. Aynı zamanda bu medenilik dışı barbar muamele, I. Charles’ın idamına karar veren mahkemenin aboneleri olan Amiral Robert Blake, başhakim John Bradshaw ve Cromwell’in damadı General Henry İreton’un cesetlerine de uygulanmıştır.
Oliver Cromwell’in kesik başı ise bir kazığa geçirilmiş ve İngiltere Meclisi binasının en eski kısmı olan Westminster Hall’un çatısının tepesinde çakılmıştır. II. Charles’in hükümdarlığı süresince 1685’e kadar burada kalmıştır. Bundan sonra kazığa geçirilmiş Cromwell’in kafası birkaç kere el değiştirmiştir. Örneğin 1814’te Josiah Henry Wilkinson isimli bir kişi Cromwell’in kazığa takılı kafasının sahibi olmuştur. Ancak 1960’ta Cromwell’in kazığa takılı kafası bir mütevazı bir merasimle Cambridge Şaniversitesi, Sidney Sussex Koleji bahçesinin bir köşesine gömülmüştür.
Cromwell ’in Sözleri :
Sizi alkışlayanlara aldanmayın, asıldığınızda daha çok alkışlayacaklardır.
Daha iyi olmaya çalışmayan iyi olarak da kalamaz.
Yaradana güven ama barutunu da kuru yakalamaya bak.
Oliver Cromwell ’in yapıyı 20 Nisan 1653 günü Rump Meclisi ismiyle anılan birbirleriyle hizip çatışmaları ile vakit geçirip hiçbir siyasi karar alamayan, hatta yeni meclis abonelerini seçimi mevzusunda bile bocalayan Meclisi 40 tüfekli asker eşliğinde aşağıdaki sözlerin ardından feshetmiştir:
Çabuk edin ve defolup gidin. Seansınızı sonlandırmaya geldim. Meclisi yaptığınız her icraat ile kirletmenize ve şerefsizleştirmenize artık kalıcı bir son vermeye geldim. Siz ki fitneci, fesatçı, meclis aboneleri, siz ki iyi bir hükümet olmak dışındaki her şeysiniz! Kiralık sefil mahlukatlar, perişanlar, ülkenizi en ufak şahsi çıkar ismine satılığa çıkaranlar, birkaç kuruş için Yaradan’ya ihanet edenler, içinizde bir parça da olsun erdem kalmadı mı? Bir parça vicdan da mı yok? Atım kadar bile dindar değilsiniz! Altın sizin yeni Yaradanınız olmuş! Satılığa çıkarmadığınız bir değer bile kalmadı. Ulusunuz ismine iyi bir şey düşünemez misiniz? Sizi çıkarcı sürüsü, bulunduğunuz bu kutsal meclisi, varlığınızla kirletiyorsunuz! Yaradanın kutsadığı bu meclisi, nezaket yoksunu tavırlarınızla hırsızların ini haline çevirdiniz! Ulusun size verdiği yetkiyi makûsa kullandınız. Ulusun umutsuz dertlerine deva olmalıydınız, kendiniz ulusa en büyük tasa kaynağı oldunuz! Ama ülkeniz beni yüzyıllardan beri temizlenmemiş bu ahırı temizlemeye çağırdı! Bu gücü de bana Yaradan verdi. Bu iblis ocağını idaremeye geldim. Vay halinize! Şimdi şipşak defolun! Çabuk edin rüşvetin köleleri! Çabuk edin, gidin! Ziynetli saltanat eşyalarınızı alın ve defolup gidin!
