Adnan Adıvar Biyografisi
Yazar Halide Edip Adıvar ’ın eşi de olan Adnan Adıvar, cumhuriyet tarihinin ilk bilim tarihçisi ve 1. Meclis yarıyılinin ilk sağlık bakanıdır.
Adnan Adıvar, 6 Ekim 1882 tarihinde Çanakkale, Gelibolu ’da babasının Gelibolu Bayrağı Nâibliği yaptığı sırada Kadı Ahmet Bahaî Efendi ve Sabiha Hanımın oğlu olarak doğmuştur. Bütün ismi Abdülhak Adnan Adıvar ’dır. Babasının İstanbul ’a Bâb-ı Meşihat Müsteşarı olarak soyulması üzerine çocukluğunun ilk senelerinde babası ile birlikte İstanbul ’a geldi. Çocukluk senelerini Göztepe ’de geçiren minik Adnan, ailesine hâkim olan ilim atmosferinde Türkçe, Arapça ve Farsça üzerine ilk eğitimini ailesinden almıştır. İlköğrenimine Numûne Mekteb-i İbtidâisi’nde başladı. Babasının genç yaşta vefatı üzerine eğitimine ara verdi ve maddî eforluklar nedeniyle ailenin Koca Mustafa Paşa semtine taşınması üzerine Sofular ’da Kırımlı Öğretmen ’nın mahalle mektebinde öğrenimine devam etmiştir. Daha sonra orta eğitimine Medrese-i Edebiyye ’de devam eden Adnan Adıvar, bir zaman sonra daha Batılı bir eğitim veren, yabancı dil bilen öğretmenlerin matematik ve yabancı dil eğitim verdiği Numûne-i Terakki Mektebi ’ne geçti. Lise eğitimini ise Dersaadet Mektebi İdâdîsi ’nde bitirdi. Sıklıkla birinci geldiği bitirme imtihanlarının ardından pek çok defa Abdülhamit II ’in hediye ettiği altın kol saati, kol düğmesi gibi mükâfatlara layık görülmüştür.
1889 senesinde başladığı Mekteb-i Tıbbiye ’nin İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi ikinci sınıfını başarı ile bitirdikten sonra, hem Almanya ’da iyi bir tıp eğitimi almak hem de serbestlikçi bir civarda bulunmak için 1902 senesinde yurtdışına çıkar. Almanya ’da, Berlin Charité Hastanesi İkinci Dâhiliye Kliniği ’nde Prof. Friedrich Krauss ’un yanında çalışmaya başlar ve bir sene kadar süren eğitiminin ardından İstanbul ’a döndü.
İstanbul ’a dönüşünde Avrupa ’ya izinsiz gittiği ve İttihat ve Terakki Cemiyetine karıştığı gerekçesi ile arandığını öğrenince teslim olur ve cezaevine nakledilir. Abdülhak Adnan cezaevinden çıktıktan sonra Mekteb-i Tıbbiye ’e geri döndü ve 1 Eylül 1905 tarihinde “Tıp Hekimi” unvanıyla mezun olmuştur.
1905 senesinde mezun olduktan sonra tekerrür yurtdışına çıktı. Evvel Paris ’e ve ardından Zürih ’e gitti. Burada bir senelik eğitim aldıktan sonra Berlin ’e giderek Prof. Friedrich Krauss ’un yanında uzmanlık eğitimine başladı ve “asistan” oldu. Almanya ’da Berlin Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde asistanlık yapmaya başladı. Adnan Adıvar, 1908 senesinde II. Meşrutiyet ’in ilan edilmesi ve İttihat ve Terakki Fırkası ’nın iktidara gelmesi ile eğitimini yarıda bırakarak İstanbul ’a döndü. O yarıyılda sivil ve askerî Tıbbiye ’lerin birleştirilerek Darülfünun Tıp Fakültesi haline gelmesi ile birlikte kendisine “Dahiliye Kliniği Muallim Muavinliği” kadrosu verilmesine karşın Berlin ’e dönerek Rixdorf Neukölln Hastanesi ’nde Profesör Georg Johann Jürgens ’in yanında yarım kalan ihtisasını bitirdi ve iç hastalıkları kürsüsünde uzmanlık diploması aldı.
İstanbul ’a döndüğünde 1910 senesinde Tıbbiye Mektebi’nde İç Hastalıkları Kliniği şefi olarak muallim muavini oldu. Aynı sene Tıp Fakültesi Yönet Müdürü oldu. 1911 senesinde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti müfettişi ve hekim olarak Trablusgarp Savaşı ’na katıldı. 2 sene kadar Tıp Fakültesi müdürlüğü yaptı.
1914 senesinde Emraz-ı Umumiyetle Genel Hastalıklar muallim muavinliğine doçent hekimliğe karşılık gelen bir unvan geçen Abdülhak Adnan Bey bu yarıyılda Alman Hastanesi ’nde ve Galatasaray Lisesi ’nde hekim olarak çalıştı.
I. Dünya Savaşı boyunca Sıhhiye Umum Müdürü olarak vazife yaptı ayrıca tabip binbaşı rütbesiyle cephede yer aldı ve Genel Karargâh Sağlık Müfettiş Dayanakçısı olarak vazife yaptı. Savaşın sonunda Tıp Fakültesi ’ndeki vazifeine döndü.
Adnan Adıvar, cumhuriyet tarihinin ilk bilim tarihçisi ve 1. Meclis yarıyılinin ilk sağlık bakanıdır. I. TBMM ’de milletvekili olarak vazife yapmış ve meclis ikinci başkanı olmuştur.
Adnan Adıvar, 29 Nisan 1917 tarihinde o sırada Lübnan ’da eğitimci olarak görevli bulunan yazar Halide Edip Adıvar ile evlendi. Halide Edip Adıvar ’ın kendisi orada olmadığı için Halide Hanım ’ın babasına verdiği vekâlet ile nikâhları Bursa ’da kıyıldı. Adnan Bey ’in 1955 ’te vefatına kadar süren bu evlilikten çiftin çocukları olmadı.
Adnan Adıvar, 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi ’nden sonra düşman işgallerine karşı İstanbul ’da kurulan ilk gizli direniş teşkilatı olan Karakol Cemiyeti ’nin kurucularından birisi oldu. Milliyetçi düşünceleri korunan Milli Türk Fırkası’nın da kurucuları arasında yer aldı. 1919 senesinde yapılan Osmanlı Mebusan seçimlerine Milli Türk Fırkası ’nın adayı olarak katıldı ve İstanbul mebusu oldu.
16 Mart 1920 tarihinde İngiliz birliklerinin İstanbul ’u işgal ettikten sonra Meclisi Mebusan kapatıldı ve haklarında idam kararı çıkardığı; padişahın 24 Mayıs 1920 tarihinde idamlarını onayladığı ilk altı kişi arasında Mustafa Kemal Paşa ile birlikte Adnan Adıvar Bey ve eşi Halide Edip Adıvar da vardı. Ama daha evvelden 19 Mart 1920 günü Adnan Adıvar ve eşi Halide Edip Adıvar at sırtında İstanbul ’u terk etmiş ve milli çabaya katılmak üzere 2 Nisan 1920 günü Ankara ’ya varmıştı. Böylece, 23 Nisan 1920 günü TBMM ’nin açılışında hazır bulundu.
Ankara‘da Birinci Yarıyıl Büyük Millet Meclisine katılan Adnan Adıvar, 23 Nisan 1920 tarihinde oluşturulan ilk TBMM hükûmetinde Sıhhiye ve İçtimai Muavenet Vekili oldu. 2 Mart 1921 tarihinde meclis ikinci başkanı seçilinceye kadar bu vazifede kaldı.
Adnan Adıvar, ayrıca Dâhiliye Vekili Refet Bey’in İbrahim Refet Bele cepheye gittiği yarıyıllarda 28 Eylül 1920 Konya cephesi, 9 Kasım 1920 Güney cephesi vekâleten dâhiliye bakanlığı vazifeini yürüttü.
Savaş senelerinde Çocuk Esirgeme Kurumu‘nun kurucuları arasında yer alan Adnan Adıvar, Türk Kurtuluş Savaşı‘nın Türk ordusunun zaferiyle sonuçlanmasından sonra Hamid Bey’in Hamit Hasancan yerine TBMM İstanbul Temsilcisi olarak atandı.
Çeşitli görüş ayrılıkları sebebiyle 9 Kasım 1924 tarihinde Cumhuriyet Millet Fırkası ’ndan dağılan Adnan Adıvar, çok partili yaşama geçiş denemesi sırasında kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ’na 17 Kasım 1924 tarihinde katıldı. Bu partinin 25 Haziran 1925 tarihinde kapatılması üzerine bir zaman bağımsız milletvekili olarak mecliste yer aldı. 30 Ocak 1926 ’da milletvekilliğinden çekildi ve eşi Halide Edip Adıvar ’ın tedavisi için beraber evvel Viyana ’ya ve oradan da Çekoslavakya ’da Karlsbad ’a gitti. Karlsbad ’dan Paris ’e ve oradan Londra ’ya geçti. Takribî 14 sene boyunca Birleşik Kraliyet ve Fransa ’da yaşadı.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ’nın kapatılması, bazı milletvekili dostlarının idam edilmesi ve Hüseyin Rauf Orbay ile birlikte on sene kürek cezasına çarptırılması üzerine Türkiye ’ye dönmemiş, kendi ifadesiyle, 1939 senesine kadar Avrupa ’da sürgünde yaşamıştır.
17 Haziran 1926 tarihinde Atatürk ’e karşı tasarlanan İzmir ’deki suikast girişiminin mesullerinden biri olarak gıyaben İstiklal Mahkemesi ’nde suçlanıp beraat etti.
Adnan Adıvar, Londra ’da kaldığı iki sene boyunca bir taraftan konsolosluğa hazırlanan bazı İngiliz gençlerine Türkçe dil ve edebiyat dersleri verirken, diğer taraftan da British Museum ’un kütüphanesinde araştırma yaptı. Birleşik Kraliyet‘tayken, Encyclopedia Britanica’nın “Türkiye” maddesinin Osmanlı ve Cumhuriyet yarıyıli Türk tarihi bvefatını yazdı.
British Museum ’da din-bilim ilişkisi konusundaki münazaraların tarihini irdeleyen kitaplar üzerinde çalıştı. Amerikalı fizik profesörü Robert A. Millikan ’ın 1868–1953 konferanslarından oluşan Evolution in Science and Religion başlıklı kitabını “İlim ve Dinde Tekâmül” başlığı ile Türkçe ’ye çevirdi. Bu çeviri ve diğer çalışmalarından aldığı anekdotları daha sonra İstanbul ’da yayımlayacağı Tarih Boyunca İlim ve Din isimli kitabı için kullandı.
1929 senesinde Paris ’e geçen Adnan Adıvar, Paris ’de bulunduğu senelerde École des Langues Orientales / Paris Doğu Dilleri Mektebinde sekiz sene boyunca Türkçe öğretmeni olarak vazife yaptı. Yurt Dışına yaşadığı yarıyılda Bertrand Russell‘ın 1911 senesinde yazdığı The Problems of Philosophy isimli eserini Felsefe Meseleleri ismiyle Türkçeye çeviri ederek 1935 senesinde İstanbul ’da yayımladı. Yine yurt dışındayken yazdığı “Les Siciences Chez le Turcs Ottomans” Osmanlı Türklerinde İlim isimli eserini 1939 senesinde yayınladı.
Paris ’te çalışmalarına devam eden Adnan Adıvar, Türkiye ’den uzak kalamamış; Hariciye Vekîli Tevfik Rüştü Aras, İsmet İnönü ve ekibi ile temasını sürdürmüştür.
Adnan Adıvar, 5 Mart 1939 tarihinde eşi Halide Edip Adıvar ile birlikte yurda döndü. Adnan Adıvar, yurda döndükten sonra Maarif Vekâleti Maarif Vekili Hasan Ali Yücel tarafından İslam Ansiklopedisi yazı heyeti başkanlığına getirildi. İslam Ansiklopedisi ’nin Yayın Heyeti Başkanı olarak Türk kültür yaşamına büyük katkıda bulunmuş olan Adnan Adıvar ’ın yazdığı ansiklopedi maddelerinden bazıları Ali Kuşçu, El-Zehravi, Farabi, Harezmi, İbn Bâcce, İbni Haldun ve Kınalızade Ali maddeleridir
Diğer yandan gazeteciliğe de geri dönen Adnan Adıvar, Akşam, Cumhuriyet, Vatan gibi gazetelerde çeşitli entelektüel mevzularda yazılar yayınlamıştır. Bu yazılarin büyük çoğunluğu 1945 senesinde “Bilgi Cumhuriyeti Haberleri”, 1950 senesinde “Dur, Düşün” ve 1954 senesinde “Hakikat Peşinde Emeklemeler” isimleri ile kitap halinde yayınlanacaktır.
1944 senesinde “Tarih Boyunca İlim ve Din” isimli eserini İstanbul’da yayımladı. Adnan Adıvar, bilim tarihi araştırmalarına 50 yaşına yanaşırken başlamış ve 73 yaşında can verene kadar kesintisiz sürdürmüştür.
1946 senesinde ilk çok partili VIII. yarıyıl TBMM seçimlerinde bağımsız İstanbul milletvekili olarak seçildi. 1947 senesinde kurucularından olduğu “Doğu Araştırmaları Derneği” ’ne başkan seçildi. 1950 senesinde meclisten ufaladı ve ilim alanındaki çalışmalarına döndü.
Adnan Adıvar, bilim tarihi alanında ilk çalışmanın yapıldığı çalışmaya katılmıştır. Bu çalışmada, Molla Lütfi ’ye ait “Sunak Taşının İki Katının Alınması Hakkında” isimli kısa bir risalesi elde mevcut olan üç nüshayı karşılaştırarak Fransızcaya çevrilmiştir. Çeviriyi Abdülhak Adnan Adıvar ile Fransız oryantalist filozof Henry Corbin Doğruleştirmiştir; çalışmayı Şerafettin Yaltkaya yürütmüştür.
Adnan Adıvar, 1 Temmuz 1955 tarihinde İstanbul ’da 73 yaşına can vermiştir. Kabri Halide Edip Adıvar ile birlikte İstanbul‘un Zeytinburnu ilçesinde Merkez Efendi Mezarlığı’ndadır.
Partisi :
1923-1924 – Cumhuriyet Millet Fırkası
1924-1925 – Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
1925-1926 – Bağımsız
Kitapları :
Araştırma-Tahlil :
1939 – Les Siciences Chez le Turcs Ottomans Osmanlı Türklerinde İlim
1944 – Tarih Boyunca İlim ve Din
Sınamalar: Bilimin Sarp Yolunda Cüretkâr Adımlar
Eleştiri-Yazı :
1939 – Faust ’a Dair Bir Tahlil Tecrübesi
1945 – Bilgi Cumhuriyet Haberleri
1950 – Dur Düşün
1954 – Hakikat Peşinde Emeklemeler
Çeviri :
1935 – Felsefe Meseleleri Bertrand Russell ’den The Problems of Philosophy
