Dede Korkut Biyografisi
Dede Korkut Öyküleri diye bahsedildiğini çoğumuz duymuşuzdur ancak Dede Korkut’un hakikatte kim olduğunu çok azımız bilir. Korkut Ata olarak da bilinen Dede Korkut, yarı efsanevi bir bilge, öykü ve destan anlatıcısıdır.
Dede Korkut, bütün olarak bilinmese de doğum ve vefat tarihi 570-632 seneleri arasında kabul edilir. Dede Korkut, Orta Asya ’da Kopuz, Anadolu ’da saz diye tanınan enstrümanın mucidi olarak bilinen ilk Türk Ozanı ’dır. İsmi bazı tarih kitaplarda yalnızca “Korkut”, bazılarında “Korkut Ata” olarak geçer. Dede Korkut, Hz Muhammed ’in hayır duasını alan rakamlı şahıslardan olduğu söylentilerle günümüze kadar gelmiştir. Türk kavimlerinin atası ve dehası olarak tarihe geçmiştir. Dede Korkut, Türklüğü en hoş anlatan ve yegane temsilcisi olmuştur.
Sirderya havzasında tespit edilmiş millet anlatıları onu bir bdingili Şaman olarak tanıtırken yazılı kaynaklarda hükümdarlara vezirlik, müşavirlik yapmış bir Müslüman Türk velisi olarak tanıtılmıştır. Oğuzların İslâm’ı kabul edişlerinden evvelki yarıyılların bir kâhini kam, bdingili olduğu, İslâmlaşma sürecinde kültürel metamorfoza paralel olarak bir evliya kimliğine büründüğü düşünülür.
Türk destanlarının ilk anlatıcısı olarak da bilinen Dede Korkut, öykülerinde veli bir birey olarak karşımıza çıkar. Oğuzlar ehemmiyetli sorunları ona danışarak us fikir alırdı. Dede Korkut dedikodularından bkocamansıda 295 sene yaşadığı olmuştur. Dede Korkut ’un öykülerinde ulusun kahramanlıkla verdiği gayretler anlatılmaktadır.
Dede Korkut, Oğuz Türklerinin destansı hikayelerinin ilk anlatıcısı ve bu hikayelerin kahramanı olan efsanevi ozandır.
Korkut Ata’dan Dede Korkut bahsedilen en daha önceki tarihî kaynak İlhanlı veziri Reşidüddin’in Câmiü’t tevârih’idir. Tabip Reşidüddin’in 1305 senesinde bir kurulla yazdığı bu ünlü kitapta dört Oğuz hükümdarının moderni olarak Korkut’tan bahsedilir. Bu yapıta göre Korkut, Bayat boyundan olup Kara Hoca’nın oğludur. 295 sene yaşamıştır. Oğuz sülalesinin dokuzuncu hükümdarı İnal Gizem Yavkuy zamanında ortaya çıkmış, onuncu hükümdar Kayı İnal Han’ın ve ondan sonraki üç Oğuz hükümdarının müşavirliğini yapmıştır
15. asırda kaleme alınan Velâyet-nâme-i Hacı Bektaşi Veli‘de Korkut Ata, Türk söylencelerinde Hanlar Han’ı olarak ismi geçen Oğuz padişahı Bayındır Han ve onun beylerbeyi Kazan ile birlikte anılmıştır, bunların vefatıyla Oğuz cemaatinin böldüğü söylenir.
Ebu’l Gazi Bahadır Han’ın 1659-1660 senelerinde yazdığı Şecere-i Terakime isimli yapıtına göre Korkut Ata, Kayı boyundandır, Abbasiler devrinde yaşamıştır ve Oğuz şehrinde çok sayılan bir devlet müşaviridir.
Ebülgazi Bahadır Han’a göre 295 sene, bir millet söylentisine göre 100 sene yaşamış olan Dede Korkut’un vefatı hakkındaki dedikodular da çok muhteliftir. Kazaklar arasında yaygın olan menkıbeye göre yirmi yaşında iken düşünde aklar giymiş bazı mahlukatlar ona kırk sene yaşayacağını haber vermiş, bunun üzerine Korkut ebedilik istemeye karar vermiştir. Karşılık bilave etmeden hastalara yaptığı dayanaklar Allah katında makbule geçmiş ve bir gün uykuda iken Allah ona, “Vefatı kendin arzu etmedikçe can vermeyeceksin” demiştir.
Bir başka dedikoduya göre Korkut Ata uzun zaman vefattan kaçmak istemiş ama nereye gitse “kabir arayan Korkut için” kabir kazan bkocamanlarını görmüştü. Sonunda 300 yaşında iken kendisi için kazılan kabirlerden bkocamanın yanına can vermiştir. Dede Korkut’un vefattan kaçma çabası, Sümerler‘de Gılgamış Destanı‘nda Gılgamış’ın ebediliğe erişme uğraşları ile anlatılan ebedilik arayışının bir uzantısı olarak düşünülebilir.
Azerbaycan‘da ve Anadolu’da Dede Korkut’a ait olduğu iddia edilen kimi kabirler vardır.
1638 senesinde Alman imparatorunun Moskova ve İran elçisi Adam Olearius, Dede Korkut’un Demirkapı- Derbend şehri yakınlarında “İmam Korkut” isimli bir İslam velisinin kabrini gördüğünü anlatmıştır. İran ve Dağıstan Tatarları arasındaki hududu belirleyen ufak bir akarsunun kenarında bulunan kabir, kaya içine oyulmuş büyük bir mağara biçiminde olup tabutu dört tahtadan yapılmıştı. Olearius’un yerlilerden dinleyip aktardığı söylenceye göre kopuz çalıp şiirler söyleyen bu İslam velisi, peygamberin yakınlarındandı ve onun vefatından sonra 300 sene daha yaşamıştı. Putperest Lezgiller’i İslam’a davet için gittiği sırada öldürülmüştü.
Evliya Çelebi Seyahatname’de, 1647’de Demir Kapu’da gördüğü ziyaretgâhın Dede Korkut’a ait olduğunu yazar. Olearius’un bahsettiği kabri aramaya sonradan Rus doğubilimci Wilhelm Barthold da gitmiş fakat bulamamıştır. Kabrin zamanla kaybolduğu düşünülür.
Dede Korkut ’un yaşamı hakkındaki balakalar rivayetlere sabreder. Dede Korkut Kitabı ’nda, Oğuzname metinlerinde ve bazı tarih kaynaklarında Dede Korkut, “Oğuzların kendisinden us danıştıkları, gelecekten haber verdiğine inandıkları, kopuz çalarak bilgece laflar söyleyen, kendisi de bilge bir şahıstır.
Dede Korkut kültürü günümüz Türkiye ’sinde; özlü laflar, sözlü anlatımlar, ezgisel müzik ananeyi ile muhtelif inanç ve uygulamalarda yaygın bir biçimde yaşatılmaktadır.
Türk destanlarını anlatan ilk ozan olarak bilinen Dede Korkut öyküleri 12 destandan oluşur.
Dede Korkut Kitâbı Dresden yazmasının ismiyle: Kitāb-ı Dedem Ḳorḳud Alā Lisān-ı Tāife-i Oġuzân, Vatikan yazmasının ismiyle: Hikâyet-i Oğuznâme, Kazan Beğ ve Gayrı, Oğuz Türklerinin bilinen en daha önceki epik destansı hikâyeleridir. On iki destansı hikâye ve bir önsözden oluşur. Kapsadığı hikâyeler tarih boyunca dilden dile, anlatıcıdan anlatıcıya aktarılan birer sözlü anane mahsulüdür. Hikâyeler kulaktan kulağa aktarıldığından dolayı hakikat hâlinin dışına çıkmıştır. XV. asrın ikinci yarısında yazıya geçirildiği hipotez edilir. Oğuzların yaşam biçimlerinden, ekonomisine, inançlarından, giyinişlerine, beslenmelerinden içinde yaşadıkları tabiata kadar pek çok mevzuda balaka sağlayan bir kaynaktır. Günümüze erişen iki el yazması nüshadan birisi Dresden Kütüphanesi ’nde, birisi Vatikan Kütüphanesi ’ndedir.
12 Dede Korkut Öyküsü :
1—Derse Han oğlu Boğaç Han
2—Salur Kazan ’ın Evinin Yağmalanması
3—Bay Büre Beğ Oğlu Bamsi Beyrek
4—Kazan Oğlu Uruz ’un Esir Olması
5— Duha Koca Oğlu Çılgın Dumrul
6—Kazılık Koca Oğlu Yeğenek
7—Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı
8— Başat ile Tepe-Göz
9—Beğil Oğlu İmren
10—Uşun Koca Oğlu Zegrek
11—Salur Kazan ’ın Esir Olması
12— Dış Oğuz ’un İç Oğuza Baş Kaldırması
