Ebu’l Vefa Biyografisi
Ebu’l Vefa, Matematik ve astronomideki hizmetleriyle ilim tarihinde unutulmazlar arasında yerini almıştır .Onu, gerek bayağı ve gerekse çağdaş matematik mevzularında gördüğümüz birçok trigonometrik kavram, tarif, teorem ve yöntemleri ilk kez ortaya koyan bir Müslüman bilgin olarak tanıyoruz. Yazdığı eserler, asırlarca hem İslam dünyasında, hem de Avrupa’da kaynak kitaplar olarak kabul edilmiştir.
Ebu’l Vefa el-Buzcani, 10 Haziran 940 tarihinde İran, Buzgan ’da doğmuştur. Bütün ismi ‘Ebu el-Vefa Muhammed bin Yahya bin İsmail bin el-Abbas el-Büzcani’dir.
İlim tahsiline amcasının yanında başlamıştır. 959 senesinde Bağdad‘a gitti ve can verene kadar da orada kaldı. Şerefüddevle’nin sarayında yaptırdığı gözlem evde çalışan alimIer arasında yer aldı. Matematik başta olmak üzere, ömrünün büyük kısmını astronomik gözlemler yapmak, eser telif etmek ve ders vermekle geçirdi.
Ebu’l vefa matematik ve özellikle trigonometri üzerinde çalışmalar yaptı. Trigonometrinin altı temel oranı arasındaki trigonometrik ilişkileri ilk kez ortaya koymuştur. Bu oranlar günümüzde aynen kullanılmaktadır. Batlamyus‘un ve Diophantus‘un eserlerini araştırıp açıklamış, astronomi sahasında ise Ay’ın hareketapmıştır.
Yıldızların meyillerinin kesin ve Doğru bir biçimde ölçülebilmesi için bir duvar oktantı geliştirdi. başka trigonometri çizelgelerinde hesaplamalar yapmak için gelişmiş metotlar üretti ve küresel trigonometrideki bazı problemlerin çözümü için yeni usuller keşfetti.
Ebu’l vefa, 1 Temmuz 998 tarihinde 58 yaşında Bağdat’ta can vermiştir.
Ebu’l Vefa’nın matematik tarihinde ortaya koyduğu ilk trigonometrik aynılıklardan bazıları şunlardır:
Sina+b = sin acosb+cos asinb
cos 2a = 1-2sin² a
sin2a = 2sin acosa
küresel trigonometride sinüs teoremini de alttaki gibi açıklamıştır:
SinA/sin a = sinB/sin b = sinC / sin c
Ebu’l Vefa, Habeş el Hasib ve El Mervezi gibi ehemmiyetli matematikçileri izleyerek tanjant ve sekant fonksiyonlarına belirledi. Sekant kaşifi olarak genellikle Copernicus bilinirse de ünlü bilim tarihçilerinden Monte Candon ve Carra de Vaux’un araştırmaları neticeyi bu buluşun Ebu’l Vefa’ya ait olduğu tespit edilmiştir.
Ay üzerindeki bir kratere O’na ithafen Abul Wafa ismi verilmiştir.
Kitapları :
– Kitab’ul Kamil: Trigonometri ve astronomiden bahseden meşhur eseridir. Bcerahatçi bvefatta yıldızların hareketinden evvel bilinmesi gereken meseleler, ikinci bvefatta yıldızların hareketlerinin araştırılması, üçüncü bvefatta yıldızların hareketlerine arız olan şeyler anlatılmaktadır. Eserin yazma bir nüshası Paris National Kütüphanesi’nde 1138 numarada kayıtlıdır. Eser Sedilot tarafından çeviri edilerek basılmıştır.
– Kitab’un fi Amel-şehir Mistarati ve’l Pergarvel Gunye
– Kitabab ma Yahtacu-İleyh-Şehir-Küttab vel Ummal min İlm-şehir-Hisab
– Kitabün Fahirün bşehir Hisab
– Kitab’ün fi’l İlmi Hisab’şehir Musellat
– Kitab’ün fi’l Felek
– Kitab’un Zic-iş Şamil
– Kitab’un fi’l Hendese
– Kitab’ul Medhal ila Aritmetik
– Tefsir-ii Harezmi fi Cebri ve’l Mukabele
