Ebüzziya Tevfik Biyografisi
Türkiye ’de “matbaacılığı sanat hâline getiren birey” olarak kabul edilir.
Ebüzziya Tevfik, 17 Şubat 1849 tarihinde İstanbul ’da doğmuştur. Babası, Maliye Sergi Kalemi memurlarından Konya Koçhisarlı Hasan Kamil Efendi’dir. Doğru ismi Mehmet Tevfik ’tir. “Ziyâ ’nın babası” anlamına gelen Ebüzziyâ unvanını sürgünde bulunduğu târihte kendi ismini kullanamadığı için almıştır. Ebüzziya Tevfik, Cevriye Kalfa Sıbyan Mektebi’nden mezun oldu. Babasını ufak yaşta yitirince öğrenimini bırakarak Maliye Sergi Kalemi’nde çalışmaya başladı. Özel dersler alarak kendisini yetiştirdi. 1864’te Ruzname-i Ceride-i Havadis gazetesinde yazmaya başladı.
Ebüzziya Tevfik, genç yaşta Namık Kemal ve İbrahim Şinasi ile tanıştı. Onların tesirinde kalarak edebiyat yaşamına atıldı. Namık Kemal ’in teşviki ile Tasvir-i Dert Gazetesi ’nde yazılar yayımladı. Arapça, Farsça ve Fransızca’yı bildi. Matbaa alanında Avrupa ’daki yenilikleri takip etti.
Terakki, Diyojen mecmua, Hayal, Çıngıraklı Tatar, Hakayikü’l-Vekâyi gibi gazete ve mecmualarda da yazılar yayınlandı. Memurluk yaşamına Maarif Dairesi ’nde ve Adliye Dairesi ’nde devam etti. Terakkî Gazetesi ’ndeki yazılarıyla basın yaşamına atıldı. Daha sonra Darılı Fâzıl Mustafa Paşa‘nın desteğiyle kendi matbaasını kurdu. Tasvir-i Efkâr gazete İbrahim Şinasi ’nin 1871 senesinde vefatı üzerine servetçilerinden Fâzıl Mustafa Paşa satın almış; aralarında Tevfik Bey ’in de olduğu dört meşrutiyetçi gence vermişti. Öteki üçünün paylarını Tevfik Bey ’e devretmesi üzerine matbaaya tamamen sahip oldu. Yarıyılın yayın yaşamında ehemmiyetli rol oynadı. Hadika ve İbret gazetelerinin başyazarlığını yaptı. Ayrıca Siraç Kandil gazetesini çıkardı.
Ebüzziya Tevfik, 1872 senesinde bir tiyatro eseri yazmaya girişti. “Ecel-i Kaza” isimli oyunu yazarın hem ilk kitabı, hem de ilk ve tek telif oyunu oldu. Eser, Güllü Agop idaresindeki “Tiyatro-i Osmani Kumpanyası”nda sergilendi, alakayla karşılandı.
Ebüzziya Tevfik, 1872 senesinde memurluktan parçalayarak, Namık Kemal ’in dostları ile birlikte çıkardığı “İbret” gazetesinde gazetecilik yapmaya başladı. Hükümeti tenkit ettiği için kısa zaman sonra İbret Gazetesi kapatılıp, başyazarı Namık Kemal Gelibolu mutasarrıflığı misyonu ile İstanbul ’dan uzaklaştırılınca Ebüzziya Tevfik, onunla birlikte Gelibolu ’ya gitti. Bir zaman sonra İstanbul ’a geri dönerek “Hadika” adlı bir günlük gazete kurdu. Gelibolu ’dan yazılarını yollayan Namık Kemal ’in de yazılarının çıktığı ilk rakamı 9 Kasım 1872 ’de çıktı.
Ebüzziya Tevfik, 1873 senebaşında ilk Türk almanağı olan “Salname-i Hadika” adlı özel bir senelik çıkardı. Hadika gazetesi 56. rakamda kapatıldı. Ebüzziya Tevfik, Cüzdan adlı mecmua çıkardı ancak o da ilk rakamında toplatılıp kapatıldı. Bunun üzerine 15 Mart 1873’te “Sirac” isimli yeni bir günlük gazete yayınlamaya başladı.
Vatan Yâhut Silistre oyununun Gedikpaşa Tiyatrosu’nda temsilinden sonra çıkan hadiselerin ardından İbret ve Sirac gazeteleri kapatıldı; Namık Kemal Magosa ’ya sürgüne sevk edilirken, Ebüzziya Tevfik de Ahmet Mithat Efendi ile birlikte Nisan 1873 senesinde Rodos ’a sürüldü. Sultan Abdülaziz Han’ın tahttan indirilmesine kadar orada kaldı. 10 Haziran 1876 tarihinde V. Murat ’ın cülusuyla bağışlanarak İstanbul ’a döndü.
Ahmet Mithat Efendi ile birlikte Rodos ’ta kale mapusunda yakalanan Ebüzziya Tevfik, sürgün hayatı sırasında mahpusların eğitimi ile meşgul oldu, onların ürettikleri el işlerinin büyümesine, kazançlarının çoğalmasına katkıda bulundu. “Zindanda Muharrir” isimli aylık mecmuayı çıkardı. Victor Hugo‘nun Angelo isimli eserinden uyarladığı «Habibe veya Semahat-i Aşk” isimli kitabını yazdı ve yayımladı. «Nümune-i Edebiyat-ı Osmaniye» isimli kitabını alana getirdi.
Rodos ’tan yazılarını İstanbul ’daki takviyecisi Şemsettin Sami’ye yollayarak 1875 senesinde”Muharrir” isimli bir mecmua yayımlamaya başladı. Bu yazılarında dört yaşındaki “Ziya” isimli oğlunun adından dolayı “Ziya’nın babası” anlamındaki “Ebüzziya” imzasını kullanmaya başladı.
Rodos sürgününden döndüğünde 31 Ağustos 1876 tarihinde sultan olan Abdülhamit II tarafından saraydaki Mütercimin Toplumu ’ne abone yapılarak Mithat Paşa ’nın evindeki tüzük hazırlık çalışmalarına da katıldı.
Meclis-i Mebusan ’ın feshedilmesi üzerine 1877 senesinde Bosna mektupçuluğuna atanarak İlayet Gazetesi ’nin idaresini üstlendi. Ayrıca Bosna Vilayet-i Salnamesi ’nin 1878 tarihli 13. rakamını tipografya baskı ile yeni bir biçimde çıkardı. Bosna ’nın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafından işgali üzerine İstanbul ’a döndü ve matbaacılık alanında çalışmaya ağırlık verdi.
Bosna ’dan İstanbul ’a döndükten sonra 1879 senesinde “Salname-i Ebuzziya” isimli bir almanak çıkardı. Ancak Abdülhamit II beğenmediği için tüm nüshaları yok ettirildi. 1880 senesinde ise Salname-i Kamerî isimli seneliği çıkardı; aynı sene Rebî-i Marifet isimli seneliği de bastırdı ve her sene kumpaslı olarak çıkarmaya devam etti. Bazı senelerde Nevsal-i Marifet veya Takvim-i Ebüzziya isimleriyle çıkarılmıştır.
Namık Kemal, İbrahim Şinasi, Ziya Paşa, Recaizade Mahmut Ekrem, Muallim Naci, Ahmet Rasim gibi birçok yazarın eserini yayınladı. Kütüphâne-i Ebüzziyâ ismiyle takvim çıkardı. O devir için ileri baskı tekniğinde yayınlar çıkardı.
1880 senesinde “Mecmua-i Ebüzziya” ismi altında 15 günde bir çıkan bir mecmua yayımlamaya başladı. Mecmuaların basılmadan evvel Maarif Gözaltıyı ’ne gösterilip araştırılması kararı üzerine 53. rakamda kapattı mecmuayı 1896 Mart ’ında yine yayınlamaya başladı. Mecmua-i Ebüzziya, 22 Mayıs 1880’den 1912’ye kadar 159 sayı çıkmıştır. Mecmuada Namık Kemal ’in mektupları da yayımlanmıştır.
1881 senesinde Galata mahallesinde “Matbaa-i Ebüzziya” isimli matbayı kurdu. Matbaada 1881-1886 seneleri arasında “Kitaphane-i Meşahir” ve “Kitaphane-i Ebüzziya” dizi başlıkları altında toplam 114 kitap yayımladı. Kitabphane-i Meşahir, ünlü bireylerin yaşamlarına dair bir kitap serisidir. 60 kitaplık bir seri düşünüyordu ancak Johannes Gutenberg, Galileo Galilei, Napolyon Bonapart, Diyojen, Benjamin Franklin, Hasan Sabbah, Georges-Louis Leclerc Buffon, Ezop, Bermekîler’den Yahya Bermeki, Harun Reşid ve İbni Sina‘ya ait kitapları çıkarabildi.
1889 senesinde hanımlar için Takvimünnisa isimli bir almanak daha çıkardı. Türk matbaacılık tarihi için çok ehemmiyetli olan bu almanaklar, Ebüzziya ’nın Avrupa seyahatlerinden topladığı malzemeler, yerli ve yabancı ünlülerin yaşamları hakkında balaka kapsayan kaynaklardır.
1887 senesinde fasiküller halinde yayımlamaya başladığı Lügat-ı Ebüzziya adlı Türkçeden Türkçeye lügat, 1900 senesinde sürgüne sevk edilmesi üzerine, 2. ciltte “Öd” maddesinde kalmıştır.
1892 senesinde İstanbul Sanat Mektebi müdürü oldu. 1894 senesinde Şûrayı Devlet Bidayet Duruşması abonesi olarak görevlendirildi.
1900 senesinde yaptığı işler devlet memuriyetine bağdaşmadığı bahanesiyle Abdülhamit II yönetimi tarafından Konya ’ya sürüldü. Galatasaray Lisesi ’nde talebe olan oğlu Talha da onunla birlikte sürgüne gönderildi. Konya ’da bulunduğu 8 sene içersinde sanat eseri kalitesinde halılar dokudu, sanat eseri kalitesinde duvar seccadeleri yaptı. Burada yaptırdığı köşkün bahçesinde çiçek yetiştirdi.
II. Meşrûtiyet‘in îlânıyla 1908 senesinde İstanbul ’a döndü. Aynı sene Antalya milletvekili seçildi. Bir taraftan Mecmua-i Ebüzziyâ ’yı yine neşrederken, bir taraftan da yeni Tasvir-i Efkâr Gazetesi ’ni kurdu. Tasvir-i Efkâr gazetesi 25 Aralık 1912 de Kâmil Paşa kabinesi tarafından kapatılınca gazeteyi evvel “İntihab-ı Efkâr” ismiyle, o da kapatılınca “Tefsir-i Efkâr” ismiyle çıkardı. Tefsir-i Efkâr ilk rakamında tatil edildi ve matbaası da kapatıldı. 25 Ocak 1913 ’te Tasvir-i Dert ’ı çıkarmasına izin verilince gazeteyi son kere 27 Ocak 1913 ’te çıkardı. Ve o gün yaşamını kaybetti.
Makale, tiyatro, hâtıra, biyografi cinslerindeki yazıları yanında antoloji, lügat, gazete, kitap, mecmua da çıkarttı. Edebiyâttan astronomiye, siyâsetten takvimciliğe kadar her mevzuda yazı yazmış bir yazardı.
Yeni Osmanlılar isimli aydın hareketinin etkin bir abonesi olan Ebüzziya Tevfik, kesintisiz karşı bir aydın olarak daha çok politik kimliği ile tanındı.
Ebüzziya Tevfik, 27 Ocak 1913 tarihinde İstanbul ’da 64 yaşına can vermiştir. Tasvir-i Dert Gazetesinin yayımını oğulları Talha ve Velid Ebüzziya devam ettirdi. Kabri, Bakırköy Kabirliği ’ndadır.
Eserleri :
Kitapları:
1872 – Ecel-i Kaza tiyatro
1873 – Numune-i Edebiyyat-ı Osmaniyye antoloji
1873 – Habibe veya Semahat-i Aşk Victor Hugo‘nun Angelo isimli eserinden uyarlama
Yeni Osmanlılar Tarihi Tarihi, biyografik
1887 – Lugat-ı Ebuzziya lügat/tek cilt
Hat Eserleri:
İstanbul Kızıltoprak’taki Zühtüpaşa Camii’nin kûfi hatla yazılan kuşak yazısı Ebüzziya’nın eserleri arasındadır.
İstanbul ’da Yıldız Epilepsiyi yolu üzerindeki Yıldız Hamidiye Camii ‘nin kubbesinde Kûfi hatla, mavi renk üzerine altınla yazılan “Mal Sûresi” Ebüzziya Tevfik ’in eseridir.
