Fahrelnisa Zeid Biyografisi
Halikarnas Balıkçısı‘nın kız kardeşidir. Soyut resimleriyle tanınmaktadır.
Fahrelnisa Zeid, 7 Ocak 1901 tarihinde İstanbul, Büyükada ’da altı çocuklu ailenin ortanca kızı olarak doğmuştur. Asıl ismi Fahrünissa ’dır. Babası Girit ve Atina‘da sefirlik ve valilik yapan Mehmet Şakir Paşa, annesi Giritli Sare İsmet Hanım; amcası Abdülhamit II devri sadrazamı Cevat Şakir Paşa, dedesi Şurayı Askeri Dairesi Reisi Miralay Mustafa Asım Bey‘dir. Halikarnas Balıkçısı olarak ünlenen Cevat Şakir Kabaağaçlı abisi ve gravür sanatçısı Aliye Berger‘in ablasıdır. Diğer kardeşlerin isimleri; Hakkiye ve Ayşe Suad ’dır.
14 yaşında resme başlayan Fahrelnisa Zeid, 1920 senesinde işgal senelerinde Osmanlı İmparatorluğu ’nun ilk hoş sanatlar mektebi olan Sanâyi-i Nefîse Mektebi‘nin ilk kadın öğrencileri arasında yer aldı.
Fahrelnisa Zeid, ilk evliliğini, Sanâyi-i Nefîse’ye başladığı 1920 senesinde, yazar İzzet Melih Devrim ile yaptı. Eşi ile beraber Avrupa kentlerine seyahat etme, yazar ve entelektüellerle tanışma fırsatı buldu. Bu evlilikten Nejad Melih Devrim d. 1923 – ö.1995 isminde oğlu ve Şirin Devrim d. 1926 – ö.2011 isminde kızı oldu. Resim öğrenimini 1928 senesinde Paris‘te Ranson Akademisi Stalbach Atölyesinde ve 1929-1930 senelerinde de Türkiye’de Hoş Sanatlar Akademisi Namık İsmail atölyesinde sürdürdü.
İkinci evliliğini 1934 senesinde, Irak Kralı I. Faysal‘ın kardeşi ve yarıyılin Irak büyükelçisi olan Emir Zeid ile yaptı. Daha sonra eşinin misyoni nedeni ile Türkiye‘den dağılarak eşinin elçilik yaptığı Berlin ve Londra ’da devam eden yaşamı süresinde resim kariyerini sürdürdü. İlk kişisel resim sergisini 1944 senesinde İstanbul‘da Maçka’daki kendi evinde açtı. Bu ilk sergiyi 2. Dünya Savaşı sonrası belirli süreler yaşadıkları Paris, Londra, New York, Brüksel gibi kentlerde açtığı onlarca sergi izledi. Fransa ’da ismini Fahrelnissa imlasıyla kullanmaya başladı. Eşinin kral naibi olduğu yarıyılda bir ara Bağdat ’ta da yaşamıştır. Irak ’ta çıkan isyan sonucu kral ve yakınları öldürülmüş, dolayısıyla yeni hükümet Emir Zeid ’in Londra büyükelçiliği misyonine son vermiştir ve Zeid çifti bunun üzerine Paris ’e yerleşmiştir.
Londra ’da Institute of Contemporary Arkasıs ’ta kişisel sergi açan ilk kadın sanatçıdır. 1942 ’de İstanbul ’da d Grubu ’na dahil oldu, ancak daha o zamanlardan ayrıksı, sıra dışı yolunu çizmeye başlamıştı. Soyuta yöneldi; izleyiciyi renk, ışık, enerji ve hareketin içine çektiği kozmik ve ruhsal evrenlerin iç içe geçtiği anıtsal boyutlarda, dinamik soyut kompozisyonlarıyla zihinlerde yer etti. Seneler sonra figüratife yönelerek ailesinin ve dostlarının portrelerini çizdi.
Fahrelnisa Zeid, soyadını Irak Kralı I. Faysal‘ın kardeşi ve yarıyılin Irak büyükelçisi olan Emir Zeid ile evlendikten sonra aldı. 18 Ekim 1970 tarihinde eşinin vefatından sonra 1976 senesinde, oğlu Raad’ın yaşadığı Ürdün ’şan başşehri Amman‘a yerleşti. Bu kentte kendi ismiyle anılan bir sanat enstitüsü kurdu. Son yarıyılinde portreler üzerinde yoğunlaştı. Eserlerini son olarak 1988 senesinde İstanbul‘da, 1990 senesinde Fransa ve Almanya‘da sergiledi.
Soyut resimleriyle tanınan Fahrelnisa Zeid, büyük tuval üzerine ufak kareler, üçgenler, dörtgenlerden oluşan geometrik formları sarı, kırmızı, yeşil, beyaz ve mor renklerin en parlak, sansasyonel değerleriyle heyecanla boyamıştır. Kontrast renkler cesaretle geçim endişesi taşımadan kullanılmış olmakla birlikte, bu ters renkler sabırla bir araya getirilerek çok değişik, özgün ve sansasyonel bütünler oluşturmuş, ışıldayan, ufalayan ufak renkli geometrik parçaların yarattığı bir ağa dönüşmüştür.
Fahrelnisa Zeid, 5 Eylül 1991 tarihinde Amman, Ürdün ’de 90 yaşına can vermiştir. Naaşı Amman’da El Rağdan Sarayı Kraliyet Mezarlığı’na defnedildi.
Evlilikleri :
1.eşi: 1920 senesinde yazar İzzet Melih Devrim ile evlendi. 1934 senesinde boşandı. Nejad Melih Devrim d. 1923 – ö.1995 isminde oğlu ve Şirin Devrim d. 1926 – ö.2011 isminde kızı oldu.
2.eşi: 1934 senesinde Irak Kralı I. Faysal‘ın kardeşi ve yarıyılin Irak büyükelçisi olan Emir Zeid ile evlendi. Bu evlilikten “Raad bin Zeid” d.1936 isminde bir oğlu dünyaya geldi.
Atom ve Bitkisel Yaşam Arasında” Break of the Atom and Vegetal Life isimli tablosu 1962
Zeid bu resminde İslam hat sanatının estetiği ile Sufizmin mistik karakterlerini, Paris ’te bulunduğu senelerde etkilendiği Bizans ve Batı sanatının estetiği ile harmanlamıştır. Bu tablosu 29 Ekim 2013 tarihinde Dubai‘de Christie’s Müzayede Evi’nde tertip edilen sarih artırmada rekor fiyata satıldı. 2 milyon 741 bin dolara takribî 5 milyon 450 bin TL satılan, 2.1 metreye 5.5 metre boyutlarında 1962 tarihli tablo, işadamı Zafer Yıldırım isimli bir Türk koleksiyoner tarafından satın alındı.
Zeid ’in resimleri Paris Çağdaş Sanat Müzesi, New York, Cincinnati, Edinburgh ve Pittsburgh ’daki müzeler, İstanbul Resim ve Heykel Müzesi, İstanbul Çağdaş, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Mathaf: Arap Çağdaş Sanat Müzesi de dahil olmak üzere birçok müze ve özel koleksiyonda yer almaktadır.
Heyecanlı ve etkili kompozisyonları ile tanınan Zeid’in kendine özgü resim dili, tek üsluba indirgenemeyecek kadar canlı ve zengindir.
Zeid’in sanat pratiği; minyatür kurgusuna uygun şekilde inşa edilmiş figürlü kompozisyonlarıyla erken yarıyıl, vitray yüzeylerini anımsatan geometrik ve serbest soyutlamacı çalışmalarıyla olgunluk yarıyıli ve çoğunlukla portrelerden oluşan ve psikolojik anlatının ön tasarıya çıktığı geç yarıyıl şeklinde sınıflandırılabilir.
