Dario Moreno Biyografisi
Türk gitarcı, piyanist ve sinema oyuncusu
Dariavid Arugete ’dir. 3 Nisan 1921 ’de Aydın ’da dünyaya gelmiştir. Musevi asıllı Türk gitarcı, piyanist ve sinema oyuncusu ve başarılı bir besteci.
Aydın ’da tren istasyonunda çalışan, sefarat olan babası acıklı bir biçimde vurulup can verince öksüz kaldı. Bu vakadan sonra annesi ile İzmir’e Musevi Mahallesine, Mezarlıkbaşı mahallesine yerleştiler. Dört kardeşi daha olan Dario Moreno, annesi Madam Roza tarafından ikinci kez evlenirken ve uyum kasvetinden dolayı “Nido De Guerfanos” Sefarad yetimhanesine bırakıldı. Dört yaşına değin yetimhanede kalan Moreno daha sonra Musevi ilkokulunu bitirdi.
Gençlik senelerinde pek çok farklı işte çalıştı. En yakın çocukluk arkadaşı Alber Dinar’dır. Çalıştığı senelerde kendini yetiştirdi ve “Kardıçalı” işhahında yanında getir götür işlerinde çalıştığı İzmir’in ünlü avukatlarından bkocamanın katipliğine yükseldi. Ayrıca geceleri Ulusal Kütüphane ’de geceleri Fransızca çalışıp, dilini geliştirip, kısa bir zaman içersinde bu dili bildi. Yeniden bu sırakını, eline geçen bir gitar aracı ile geliştirdi ve cadde aralarında napoliten şarkılar söylemeye başladı. Türk çiftetellisini Yahudilerin asırlardır yaşattığı ladino dilinde, egzotik ve romantik bir stilde açıkladı. Aynı yarıyıllarda Bar-Mitsva 13 yaş merasimlerinde şarkılar söylemeye başladı. Gençlik çağlarında 17 – 18 yaşlarına geldiğinde de mahallesinde ve İzmir’de iyice tanınır olmuştur.
Dario Moreno İkinci Dünya Savaşı sıralarında askerliğini piyade olarak Akhisar Orduevi’nde yaptı. Burada caz orkestrasında solistlik yaptı ve yeniden Konya ile Adana’daki askeri yerlerde sahneye çıktı. Askerlik yarıyılında müzik ile daha içli dışlı olan Moreno İzmir Kordon’da bulunan NATO binasının yerindeki Marmara Gazinosu’nda da sahneye çıktı.
Dario Moreno ilk konserini ise Konak vapur iskelesinin üzerindeki gazinoda verdi. Moreno müzisyenliğini biraz daha ilerletince parasal gidişatı da düzeldiğinden, annesi Madam Roza ile birlikte Mithatpaşa Sokağı üzerinde bulunan Karataş mahallesindeki Asansör Sokağı’na taşındı. Caddenin bugünkü ismi Dario Moreno Sokağı’dır.
Gitgide daha da ünlenen Dario Moreno’nun şanı İzmir Palas otelinde iyice parladı. Askerlikten sonra ise Moreno bir zaman İstanbul Fenerbahçe’deki “Belvu” gazinosunun sahnesine çıkmaya başladı. Bu arada Moreno, Ankara’da bulunan Bomonti gazinosunda sahne almak üzere İkinci Dünya Savaşı seneleri sırasında iki gün için Ankara’ya gitti. Ancak iki sene Ankara’da kaldıktan sonra tekerrür İstanbul’a dönebildi ve Fritz Kerten’in orkestrasına solist olarak girdi. Moreno Ankara’da kaldığı senelerde Hergele alanında 3’üncü sınıf bir otelde iki karakter bir odada kalırken şair Orhan Veli ile oda dostluğu da yapıp dost olmuşlardır.
İstanbul’da bir sene boyunca çalıştıktan sonra Atina’ya geçti. Burada çalışarak bir uçak bmesaj parası biriktirir. Paris‘te bir emprezaryoya bir sanatçının çalışma programlarını ve uyuşmalarını belli bir yüzde karşılığında tertip eden kimse. telgraf sürükler, kendisini karşılamalarını ister ve sıçrayıp uçağa Paris‘e gider. Dario Moreno Fransa ’da ilk kez Cannes’daki Palm Beach Otelinde şarkı söyler. Daha sonra Paris ’e geçen Dario, burada Perto del Sol müzikholünde sahneye çıkar. Paris’teki ilk seneleri başarısızlık seneleridir. Almanya’daki Amerikan askeri kulüplerinde bir süre şarkı söyledikten sonra Fransa’da Paris’te ilk kere “Jezabe” şarkısı ile fantastik bir başarı elde etti. Moreno daha sonra söylediği “Adieu Lisbon” ve “Cou Courou Cou Cou” adlı kalipsolar ile namını pekiştirdi.
Bir kaç yıl sonra Fransa ’nın en popüler şarkıcılarından bkocamandı, hatta Gilbert Becaud/Charles Aznavour “me-que me-que” şarkısını onun için bestelemişlerdi ve Olympia Müzikholünün vedeti olmuştu. Şimdiler de rastgele bir şarkıcının 1 konser verip bizi mutlu ettiği müzik mabedi olan Olympia ’da üç hafta, star olarak salonunu tıklım tıklım dolduran ender sanatçılardan bkocamandı Dario.
Dario Moreno’nun 1948 de Fransa’da plağa ilk okuduğu şarkılardan bkocaman da Quizas, Quizas Kim Bilir, Kim Bilir idi. İstanbul’da yanında çalıştığı Fritz Kerten ile annesini yanına aldırdı. Fritz Kerten’in ismini Andre Kerr’e çevirterek piyanist olarak yanına aldı.
1951 de Jezabel’le büyük bir başarı elde eden Dario Moreno, 1954 sonunda artık büyük bir yıldız idi. 1957 de “Quand Elle Danse” gece külübüplerinde, “Adieu Lisbone”da radyolarda en çok çalınan şarkıları oldu. 1958 de meşhur şarkısı “Si Tu Vas a Rio” yu söyledi. 50 lerin sonlarında Dario Moreno artık yalnız değildi: Yabancı şarkıcılar kulvarını Darılı Dalida, İspanyol Gloria Lasso, İngiliz Petula Clark, Belçikalı Annie Cordi ve İsrailli Rika Zarai ile paylaşıyordu.
Filmlerinin başarısı Dario ’ya efor verdi. ”Sevinçli Şarkıcı” ismi yanına komple bir sanatkâr olduğunu da ispatlayan kimlik kazandırdı. “Mor Cadillac ’lı”, “müezzin sesli” şarkıcı tabirleri onu üzmedi, bildiği, inandığı yolda müzik hayatına devam etti. İş hayatını Jacques Brel ’le oynadığı Don Quichotte müzikaliyle dorukta noktaladı.
Onu fanatik bir İzmir ’li ve bu toprakların insanı yapan en eksantrik hareketlerinden bcerahati 1968 senesinde Paris´te tertip edilen Latin Amerika Şarkıları Şenlik´inde yapmıştır. Fransa ismine yarıştırılıp, 1. seçildiğinde göndere Fransız Bayrağı çekilirken, müdehale edip, göğsünden Türk Bayrağı çıkarıp Ben Türk ’üm ve İzmir ’liyim demiştir.
Sezen Cumhur Önal ve Fecri Ebcioğlu, Dario Moreno’nun şarkılarına Türkçe söz yazmışlardır. Dario Moreno Jacques Brel’in yazıp sahneye koyduğu ve başrolünü oynadığı “L’Homme de la Mancha” Don Quichotte isimli müzikal yapıtta Sancho Pancho rolünü üstlendi. Yapıtın Belçika promiyeri 4 Ekim 1968 de Brüksel ’de yapıldı. 10 Aralık ’taki Paris promiyerine kısa bir zaman kalmışken Dario’nun Türkiye ’den vefat haberi geldi. Bunun üzerine rol Robert Manuel’e devredildi.
Dario Moreno ayrıca 32 filmde rol almıştır. Brigitte Bardot, Jacques Brel, Eddie Constantine ile muhtelif filmlerde sahne paylaşmıştır. Brigitte Bardot ile çevirdiği film “oh que mambo” “Voule vous danser avev moi” come and dance with me filminde de oynayan Dario Moreno, Eddie Constantine ile macera filmlerinde rol aldı. Ünlü sanatçı Jacques Brel ile Don Kisot müzikalinde oynadı. İlk filmi “le salaire de la peur” korku yolcuları dır. Bu arada “oeil pour oeil” göze göz isimli filmiyle Fransa’da en iyi takviyeci oyuncu mükâfatını almıştır.
Fukara geçen çocukluğunda yalınayak, bardağı bir kuruştan su satan, İzmirli Dario Moreno geride kalmış, çok şık giyinen bkocaman olarak anılmış ve büyük bir servet yapmaya devam etmiştir. Brezilya ’da bir çiftliği, Paris ’te muhteşem bir dairesi vardır. Her sene Rio de Janeiro karnavalına gitmeyi adet edinmiştir. Gene her sene 16 ülkeyi içine alan büyük bir turneye çıkar. Hatta zamanında Fransa ’da Jean Marais´den sonra en iyi Gardroba sahip birey olarak bilinmekteydi. Meşhur Franbuaz rengi Cadillac arabası efsanedir. Bir çok dünya turnesine çıkar, Rio Karnavallarına çokça katılmıştır.
Yedi dili gayet iyi konuşan Dario Moreno; Fransızca, Türkçe, İtalyanca, İspanyolca Ladino dillerinde birbirinden hoş şarkılara harika sesi ile hayat vermiştir. Şarkıları bir çok filmde kullanılmıştır. Plak kayıtları çoğunlukla, Avrupa ’da “Barcley”, Amerika ’da Frank Sinatra´nın stüdyosu “Raprise”de yapan Dario Moreno´nun rakamını net olarak çıkaramadığımız oldukça fazla Plak kaydı vardır, daha sonradan toplama olarak CD ’lere de aktarılmışlardır.
“İstanbul´un Kızları, Canım İzmir, Deniz ve Mehtap, Yavaş yavaş, Hatıralar hayal oldu, Her akşam ayyaş” gibi birbirinden eşsiz hoş çalışmalara kendi üslubü ile hayat vermiştir. Gerçeğinde bu şarkıların bazılarını başkaları da söylemiştir. Ancak herkesi bir kenara bırakıp Tanju Okan ve Dario Moreno ’nun yorumlarını baş tacı ettiğimizi belirtmemiz gerek. Değişik dillerdeki yorumlarında, “Si tu vas à Rio, Tout l’amour que j’ai pour toi, Quand elle danse, Mambo Italiano, Mustapha, La Danza La Bella” şarkıları enfes şarkılardan bazılarıdır.
Dario Moreno ’nun menajerliğini Türkiye ’de Erkan Özerman yapmıştır.
Dario Moreno 1 Aralık 1968 günü, Parise gitmek üzere Yeşilköy Hava Alanı ’na gitme hazırlığında bulunurken İstanbul Hilton Oteli’nde sabah 9.30 da geçirdiği bir kalp krizi neticesinde ölüm etmiştir. İstanbul’da can veren Dario Moreno, can verdiğinde İzmir’de gömülmesini vasiyet etmiştir. Fakat vefatının ardından İzmir’den İsrail’e yerleşmiş annesi Madam Roza, oğlu Dario Moreno’yu gömülmek üzere İsrail’deki Telaviv / Holon kenti kabirliğine götürmüş ve Moreno orada toprağa verilmiştir.
Dario Moreno T.C. pasaportunu Avrupa ’da işinin zirvesindeyken bile değiştirmeyen, ömrü boyunca hep “İzmirli Dario” olarak kendini tanıtan misal bir yurttaşımızdı.
Mükâfatları :
“Oeil Pour Oeil” GÖZE GÖZ isimli filmiyle Fransa’da en iyi takviyeci oyuncu mükâfatını almıştır.
Dario Moreno 1958 senesinde la vie parisienne’de ilk kere olağan bir yapıtı plağa doldurdu ve o senenin “grand prıx du dısque” plak hediyeyi mükâfatını kazandı.
1962’de Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın “Hitit Güneşi” mükâfatını kazandı.
1969 senesinde Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı, “Darıo Moreno” mükâfatını koydu, ve bu ilk mükâfatı “Esin Afşar” ve “Jacques Brel” Paris Büyükelçiliğindeki merasimle teslim aldılar.
1988 senesinde, 6 Ekim gecesi Akdeniz müzik müsabakasında, bu müsabakanın direktörü, ve rahmetlinin çok yakın arkadaşı Erkan Özerman’ın teşebbüsü ile “Dario Moreno” hatırasına “altın Hitit” mükâfatı konuldu. Bu ilk mükâfatı İtalyan sanatçı Gianluigi di Franco aldı.
Albümleri:
Granada-Adios Amigos
Bossa Nova
Kalipso
Le koko
Canım İzmir
Si Tu Vas A Rio / Viens
Uzun Bos
Moreno Poy POY
Melezi Ye Ye Ye
Hatıralar Hayal Oldu / Olam Breyin Kurbanı
Tropical Dario
Oh Que Dario
